گفتگوی اختصاصی اقتصاد و فناوری با مهسا خواجه/ استاد دانشگاه رشته حقوق بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد
اقتصاد و فناوری_ مهسا خواجه استاد دانشگاه رشته حقوق بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد؛ کاربرد حقوق بین الملل را می توان در عصر حاضر مشاهده کرد. با توجه به این که حقوق بین الملل موضوعی گسترده و پر محتوا می باشد در عصر حاضر کاربرد فراوانی دارد.
🔳 لطفا در مورد بیوگرافی شخصی و شغلی تون مختصر توضیحی بفرمایید:
مهسا خواجه هستم متولد و بزرگ شده نصف جهان، شهر تاریخی و زیبای اصفهان. البته که همه جای ایران عزیز زیبا، تاریخی و دیدنی است. همه مراحل تحصیلی از ابتدایی تا دانشگاه را در شهر و استان اصفهان گذرانده ام و نهایتاً نیز در رشته حقوق گرایش حقوق بین الملل در مقطع دکتری از دانشگاه آزاد اسلامی واحد جامع و مستقل نجف آباد فارغ التحصیل شدم. در دوره تحصیل در دانشگاه نیز فعالیت هایی در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی و … داشته ام که یکی از آخرین و البته به نظرم یکی از مهمترین آنها، داشتن سهمی هر چند اندک در راه اندازی دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد است.
🔳 آیا در زمینه های آموزشی و اجرایی نیز فعالیت داشته و یا دارید؟
در حوزه آموزش و تدریس، حدود ۷ سال است که با دانشگاه های مختلف مانند؛ دانشگاه آزاد خمینی شهر و نجف آباد و دانشگاه¬ غیر انتفاعی صفاهان همکاری دارم و به عنوان استاد میهمان برخی از درس های دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد را ارائه می نمایم.
در حوزه پژوهشی نیز از ۵ سال پیش که ایده انتشار مجله ای در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد مطرح گردید در کنار اساتید معظمی همچون جناب آقای دکتر مسعود راعی که حقاً و انصافاً همه اهتمام و به قول معروف جهد بلیغ و سعی شدید خویش را مصروف شکل گیری این ایده کردند، من نیز به عنوان مسئول اجرایی، موضوع اخذ مجوزها و سایر کارهای اولیه اجرایی مجله را عهده دار بودم تا اینکه در نهایت دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با کمک مسئولین دانشگاه و سایر همکاران پا گرفت و ان شالله به زودی نیز نسخه اول آن بیرون خواهد آمد. اکنون نیز مسئولیت مدیریت اجرایی دو فصلنامه بر عهده من است که امیدوارم بتوانیم با چاپ مقالات ارزشمند و علمی اساتید و فارغ التحصیلان و دانشجویان حقوق و به ویژه حقوق بین الملل گامی هم راستا با فعالیت های آموزشی در جهت ارتقاء حقوق برداریم.
🔳 حضور زنان در رشته های حقوقی سالهای اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟
در دهه اخیر، شاهد افزایش چشمگیر حضور زنان در رشته‌های حقوقی، به‌ویژه در گرایش‌های مختلف حقوق بین‌الملل، در دانشگاه‌ها بوده‌ایم. این تغییرات هم‌زمان با روندهای گسترده‌تری در سطح اجتماعی و جهانی است که نشان‌دهنده رشد آگاهی و مشارکت زنان در امور حقوقی و بین‌المللی است. وضعیت زنان در ده سال گذشته تحت تأثیر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری قرار گرفته. در مجموع، نقش زنان در جامعه امروز پیچیده و چندوجهی است. با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در برخی حوزه‌ها، هنوز هم موانع و چالش‌هایی وجود دارد که نیاز به توجه و تلاش بیشتر دارند. علیرغم چالش ها و موانعی که وجود دارد به نظرم با توجه به حضور زنان در حوزه های مختلف و انجام فعالیت هایی که به پندار برخی فقط از عهده مردان بر می آید نشان دهنده¬ی توجه ویژه به نقش کنونی زنان چه در عرصه داخلی و چه در عرصه بین المللی به صورت مشارکت اجتماعی است.
این را از آنجایی می توان متوجه شد که حضور زنان در مجامع علمی مانند دانشگاه ها، کنفرانس ها و همایش های ملی و بین المللی رو به افزایش است. همچنین بانوان جسور، آگاه، جوان و عزیز ما در رشته های مختلف پزشکی، مهندسی، علوم انسانی و علوم ورزشی همیشه خوش درخشیدند.
در چندین سالی که بنده مشغول تدریس در دانشگاه در حوزه حقوق بین الملل بوده ام این استقبال و تمایل را با چشم خود دیده ام که چگونه زنان و دختران ایران زمین مشتاقانه جویای کسب علم و افزایش آگاهی خود هستند. به نظرم چند عامل کلیدی در این امر مؤثر بوده است. اولاً، افزایش آگاهی حقوقی و جهانی شدن یکی از اموری است زنان به‌ویژه از نسل جدید، با آگاهی بیشتر از حقوق بشر، حقوق زنان و مسائل جهانی، به این رشته‌ها جذب شده‌اند. حقوق بین‌الملل به‌عنوان یک حوزه پویای مطالعاتی که مرزهای ملی را درنوردیده و به مسائل جهانی توجه دارد، برای بانوان که دغدغه‌مند عدالت اجتماعی و حقوق بشر هستند، بسیار جذاب و معنادار است. ثانیاً تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران: نیز بی تأثیر نبوده است. به عبارت دیگر می توان بیات نمود که، در ایران نیز، در دهه گذشته، توجه به حقوق زنان در عرصه‌های مختلف، به‌ویژه در حقوق بین‌الملل، افزایش یافته است. بانوان عزیز و جوان سرزمینم آگاه‌تر از گذشته، به‌ویژه در محیط‌های دانشگاهی، بیشتر در حال تحقیق و پژوهش در زمینه‌هایی هستند که با حقوق بشر و حقوق زنان در سطح بین‌المللی ارتباط دارند. ثالثاً، فضای دانشگاهی و پژوهشی و تشویق به فعالیت‌های پژوهشی تأثیر بسزایی در این امر داشتند. آنگونه که، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در ایران و دیگر کشورهای منطقه نیز در این دهه به‌طور فزاینده‌ای از توانمندی‌های علمی و پژوهشی زنان در رشته‌های حقوقی بهره‌برده‌اند. پژوهشگران زن در حوزه حقوق بین‌الملل و حقوق بشر در حال انجام مطالعات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف، از جمله حقوق زنان، حقوق پناهندگان، و حقوق اقلیتها هستند. این فعالیت‌های پژوهشی می‌تواند منجر به تولید دانش علمی و اثرگذاری بر سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های حقوقی در سطح جهانی و ملی شود. در نهایت به عنوان یک فردی که سهمی هر چند اندک در آموزش حقوق بین الملل دارد و همچنان مشغول یادگیری پژوهش در این حوزه است آنچه که توجه و تمایل زنان و دختران ایران زمین را به حقوق بین الملل جلب کرده است بی کران بودن این اقیانوس پهناور است که به نظرم غرق شدن در آن لذت بخش است. بنابراین، این نه تنها نشان‌دهنده تحولاتی در نظام‌های آموزشی و اجتماعی است، بلکه یک گام مهم در راستای پیشبرد حقوق زنان و ارتقاء جایگاه آنها در عرصه‌های جهانی است. این امر می‌تواند به مشارکت بیشتر و موثرتر زنان در مسائل حقوقی بین‌الملل منجر شود و در نهایت به بهبود وضعیت حقوق بشر در سطح جهانی کمک کند.
🔳حقوق بین الملل چه کاربردی در جهان امروز دارد؟
کاربرد حقوق بین الملل را می توان در عصر حاضر مشاهده کرد. با توجه به این که حقوق بین الملل موضوعی گسترده و پر محتوا می باشد در عصر حاضر کاربرد فراوانی دارد. از آنجایی که حقوق بین‌الملل، شاخه‌ای از علم حقوق و تنظیم کننده روابط میان کشورها، سازمان ها و اشخاص می باشد شامل مباحث متعددی از جمله؛ حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، حقوق محیط زیست، حقوق بین الملل کیفری و… می باشد. با توجه به این که کاربرد حقوق بین الملل در عصر حاضر نسبت به گذشته اهمیت بسزایی پیدا کرده است لازم است در این زمینه پژوهشگران، حقوقدانان و فرهیختگان جامعه علمی نیز فعالیت های پژوهشی خود را در گسترش و ترویج حقوق بین الملل به منصه ظهور برسانند. از این جهت مجلات علمی به ویژه دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق آمادگی دریافت مقاله¬های وزین جامعه علمی را نه تنها در رشته- گرایش حقوق بین الملل بلکه در همه گرایش های حقوق، فقه و الهیات خواهد داشت.
🔳 عنوان رساله دکتری شما چیست؟ ممکن است قدری در خصوص موضوع رساله توضیخ بفرمایید؟
موضوع رساله «تحلیل جایگاه تعهد به همکاری بین المللی دولت ها در زمان وقوع بلایا» بود که با راهنمایی جناب آقای دکتر مسعود راعی عضو هیأت علمی و رئیس دانشکده حقوق، الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد نجف آباد در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ با موفقیت دفاع شد. پروپوزال این موضوع با مشاوره مرحوم دکتر ولی اله نوری استادیار فقید دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد به نگارش درآمد که متاسفانه در اثنای تدوین رساله دعوت حق را لبیک گفتند و از این دیار خاکی رخت بربستند که در اینجا لازم دیدم یاد و خاطر ایشان را نیز گرامی بدارم.
مسأله مهمی که منشاء تدوین این رساله گردید شیوع و همه گیری بیماری کرونا بود که باعث شد این موضوع برای عنوان رساله انتخاب و مسئله همکاری دولت ها به عنوان کانون آن، مورد بررسی قرار گیرد. این موضوع از چند جهت قابل توجه و تأمل بود. اولاً همکاری دولت ها که همواره محل توجه بوده است و اسنادی همانند منشور ملل متحد، اعلامیه اصول حقوق بین الملل حاکم بر روابط دوستانه و همکاری میان دولت¬ها و… آن را امری محوری و مهم تلقی کرده اند. ثانیاٌ بحث حمایت از حقوق اشخاص در زمان بلایا به حدی مهم بوده و هست که کمیسیون حقوق بین الملل آن را در دستور کار قرار داد و در نهایت پیش نویس حمایت از اشخاص در زمان وقوع بلایا را در سال ۲۰۱۶ به عنوان مقدمه ای برای انعقاد یک سند بین المللی به تصویب رساند. هر چند این پیش نویس از لحاظ حقوقی جنبه الزام آور ندارد و هنوز تبدیل به یک سند نشده است اما به نظر می رسد برخی از مفاد ان جنبه عرفی داشته اند و کمیسیون در راستای اجرای ماده ۱۳ منشور ملل متحد برای تدوین و توسعه حقوق بین الملل بوده اند آنها را تدوین کرده است و امید می رود که سازمان ملل متحد این پیش نویس را مبنای یک کنفرانس بین المللی و نهایتاً انعقاد یک کنوانسیون بین المللی قرار دهد.
کمیسیون عموماً در مقدمه تمامی اسناد خود اعلام می کند که با تدوین این اسناد هیچ وظیفه اضافی را به کشورها تحمیل نمی کند اما مسئله همکاری برای آن در این پیش نویس از اهمیت حیاتی برخوردار بوده است. همکاری در امور دیگر پیشتر مطمح نظر جامعه بین المللی و کمیسیون قرار داشته است اما کمیسیون لازم دید که در زمینه بلایا (اعم از بلایای طبیعی و ساخته دست بشر)به صورت ویژه موضوع همکاری را در قالب پیش نویس تصویب نماید و جایگاه تعهد به همکاری را از امری اخلاقی به تعهدی حقوقی ارتقاء دهد. بر این اساس در رساله سعی شد که زوایای مختلف این همکاری و تعهد تبیین و مورد بحث و مداقه قرار گیرد.
🔳 به نظر شما کدام حوزه های حقوق بین الملل اکنون دارای اولویت بیشتری هستند؟
اگر بخواهیم حوزه های دارای اولویت حقوق بین الملل را خلاصه وار ذکر کنیم می توانیم از موضوعاتی که در سه چهار سال گذشته در دستور کار کمیسیون حقوق بین الملل قرار گرفته اند کمک بگیریم:
– موضوع جنایات علیه بشریت که موضوع این روزهای جامعه بین المللی در مسئله غزه است که کمیسیون در سال ۲۰۱۹ پیش نویس پیشگیری و مجازات جنایات علیه بشریت را تدوین کرده است.
– مسئله محیط زیست به صورت عام نیز یکی از مسائل مهم حقوق بین الملل است که در این راستا کمیسیون در سال ۲۰۲۲ پیش نویس اصول حمایت از محیط زیست در مخاصمات مسلحانه را مدون نمود.
– مسئله دیگر موضوع فعالیت های فضایی است که کمیسیون در سال ۲۰۲۱ پیش نویس دستور العمل حمایت از جو را تصویب نمود.
– از مسائل دیگر می توان تغییرات اقلیمی، وضعیت پناهندگان، اقلیت¬ها، بیماری¬های همه گیر را مور اشاره قرار داد که جامعه جهانی با آنها روبروست.
🔳 امروزه چگونه می‌توان حقوق بین الملل و حکمت اسلامی را بین مردم جاری و ساری کرد؟
برای جاری و ساری کردن حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی در دنیای امروز، نیازمند یک رویکرد چندجانبه و متوازن هستیم که شامل چند گام اصلی می‌شود. در این حوزه دوفصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با ایجاد بستر سازی فضایی را فراهم نموده است که از مباحث نوپیدا و جدید در راستای حکمی سازی، به روز رسانی، بومی سازی و کارآمدی حمایت می¬کند.
• آموزش و آگاهی‌سازی: ابتدا باید مردم و مسئولان از مفاهیم حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی آگاه شوند. این می‌تواند از طریق آموزش‌های رسمی در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی صورت گیرد. آشنایی با اصول پایه‌ای حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، حقوق محیط زیست، عدالت، کرامت انسانی و تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو سیستم می‌تواند زمینه‌ساز هم‌افزایی آنها شود.
• توسعه گفتگوهای بین‌فرهنگی و بین‌دینی: برگزاری نشست‌ها، کنفرانس¬ها و کارگاه‌های بین‌المللی که در آن صاحب‌نظران حقوقی، فلسفی و دینی از کشورهای مختلف بتوانند نظرات خود را به اشتراک بگذارند، به درک متقابل کمک خواهد کرد. این گفتگوها باید بر اساس احترام متقابل و هدف تحقق صلح و عدالت جهانی شکل بگیرند. در همین راستا سومین کنگره بین¬المللی نهج البلاغه و زیست شرافتمندانه در این زمینه توانست به این موضوع جامه عمل بپوشاند و سپس همکاری دوفصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با کنگره منجر به ارائه و پذیرش مقاله هایی در این حوزه شد که به فهم بیشتر این مسأله کمک شایانی کرده است.
• توسعه سیاست‌های مبتنی بر هم‌افزایی: کشورهای اسلامی باید در عرصه‌های بین‌المللی سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که نه تنها با اصول حقوق بشر جهانی هم‌خوانی داشته باشد، بلکه در عین حال با ارزش‌های اسلامی نیز سازگار باشد. این کار می‌تواند از طریق ارائه راهکارهایی باشد که مشکلات جهانی مانند فقر، بی‌عدالتی و نابرابری را برطرف کند. اکنون دوفصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با در نظر گرفتن چنین اهدافی، با پژوهشگران و استادان مختلف به عنوان عضو هیأت تحریریه از دانشگاه¬های مختلف کشور عراق مشغول همکاری است
• استفاده از فقه اسلامی برای تفسیر حقوقی: بسیاری از اصول حقوقی که در حکمت اسلامی وجود دارند، می‌توانند با سازوکارهای مدرن حقوق بین‌الملل ترکیب شوند. مثلا در زمینه حقوق بشر، حکمت اسلامی تأکید زیادی بر کرامت انسان‌ها، عدالت و مساوات دارد. این اصول می‌توانند در ایجاد قوانین بین‌المللی نیز مؤثر باشند.
• حل‌وفصل مشکلات حقوقی در چارچوب اسلامی و بین‌المللی: برای اجرای مؤثرتر حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی، باید مکانیزم‌هایی ایجاد کرد که به حل اختلافات حقوقی میان کشورهای مختلف کمک کند. این مکانیزم‌ها می‌توانند شامل میانجیگری، مذاکره و داوری‌های بین‌المللی مبتنی بر اصول اسلامی باشند.
در نهایت، برای تحقق این امر، باید توجه داشت که هماهنگی و هم‌افزایی میان دو حوزه حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی می‌تواند موجب ایجاد دنیای عادلانه‌تری شود که در آن حقوق انسان‌ها در سطوح جهانی و منطقه‌ای رعایت گردد. البته که با توجه به تنش ها و اختلاف¬های و همچنین واقعیت جهان کنونی این بیشتر به یک آرمان است.
🔳 در مورد اهداف و نیز ساختار دو فصلنامه حکمت اسلامی و حقوق توضیحاتی بفرمایید.
دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق در ارتباط با علم حقوق به معنای بروزرسانی و بومی سازی و کارآمدی دانش حقوق در عرصه داخلی و بین‌المللی می‌باشد، این دوفصلنامه در رشته-گرایش‌های مختلف حقوق و در قالب محورهای: حقوق بین‌الملل، حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرم شناسی، حقوق عمومی، حقوق خانواده، حقوق تجارت بین‌الملل، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، هوش مصنوعی، حقوق فناوری و اطلاعات (IT)، حقوق انرژی، حقوق ورزشی، حقوق پزشکی، حقوق مالیه و… قادر به چاپ مقاله‌های وزین پژوهشگران محترم در این عرصه خواهد بود.
مجله بین‌المللی حکمت اسلامی و حقوق از این جهت که سعی دارد ضرورت نگاه حکمی به مقوله‌ی دانش حقوق را نهادینه کند چشم انداز وسیعی خواهد داشت. از طرف دیگر پاسخ به این سؤال‌ها که، حکمت اسلامی در حقوق چه آثاری را به دنبال خواهد داشت؟ یا چگونه می‌توان دانش حقوق را به دانشی کارآمد با مؤلفه بومی سازی مبتنی بر ارزش‌های ملی و مذهبی رقم زد؟ موجب جلب توجه فرهیختگان شده است. علاوه بر این مجله بین‌المللی حکمت اسلامی و حقوق در راستای رسیدن به اهداف خود، یعنی؛ به روز رسانی، بومی سازی و کارآمدی پا به عرصه وجود نهاده است تا با دانش حقوق که یک علم ساختار ساز است تلفیق گردد.
با نگاه حکمت اسلامی و با مبنا قرار دادن اندیشه‌های عقلی در پرتو آموزه‌های دینی اصولاً تغییر و تحولی را می‌توان در این راستا مشاهده کرد. با توجه به سه حوزه مهم خداشناسی، عدالت و انسان شناسی که در رابطه با حکمت وجود دارد، می‌توان این گونه پاسخ داد که؛ در حوزه حکمت و خداشناسی به مباحث بنیادین که به مبنای شناخت جهان برمیگردد، پرداخته شود. یا در حوزه حکمت و عدالت، هدف از خلقت و ارتباط آن با حقوق را در نظر گرفت. همین طور در حوزه حکمت و انسان شناسی، به اهمیت نگاه حقوق به انسان پرداخت.
🔳 نحوه ی ارتباط گیری با مجله (فصلنامه) چگونه است؟
دو فصلنامه حکمت اسلامی و حقوق متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد است و در سکوی نشر دانش (سند) که سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد در سترس علاقمند و اندیشمندان و پژوهشگران ارجمند است که می توانند با مراجعه به نشانی https://sanad.iau.ir/journal/iwl نسبت به ثبت نام در سامانه و ارسال مقالات خود اقدام نمایند. همچنین فصلنامه در شبکه های اجتماعی واتس آپ https://chat.whatsapp.com/Inj5csa6KtXGbOmqL1t3xV و ایتا https://eitaa.com/joinchat/2479751565Ca1f96db703 نیز در دسترس علاقه مندان می باشد. علاوه بر این پژوهشگران معزز اگر نقطه نظری در خصوص مجله داشته باشند می توانند موضوع را از طریق ایمیل Iwl@iaun.ac.ir برای سردبیر فصلنامه ارسال نمایند و در نهایت شماره تماس دفتر مجله ۰۳۱۴۲۲۹۲۷۰۲ برای راهنمایی و پاسخ گویی در اختیار دوستان است.
🔳 سخن آخر
در پایان، با نگاهی به مسیر طی‌شده، مفتخرم که در سمت مسئول اجرایی مجله‌ای که به تلاش‌های بی‌وقفه و خلاقیت‌های تیمی شناخته می‌شود، فعالیت دارم. رویکرد این مجله ارتقاء آگاهی‌های عمومی، ترویج مباحث جدید و بررسی چالش‌های روز در عرصه‌های مختلف، به‌ویژه در حوزه حقوق بین‌الملل می باشد. با توجه به پیچیدگی‌های روزافزون مسائل بین‌المللی و نیاز به درک عمیق‌تر از قوانین و مقررات جهانی، ما در این مجله سعی داریم تا نگاهی جامع و معتبر به تحولات حقوقی داشته باشیم و مخاطبان خود را از آخرین دستاوردهای علمی و عملی در این زمینه آگاه کنیم. من از اینکه بخشی از این روند تأثیرگذار هستم، بسیار خوشحالم و امیدوارم با همکاری همدیگر، همچنان به پیشرفت در این عرصه ادامه دهیم و مجله به جایگاهی که شایسته آن است دست یابد.
بسیار سپاسگزارم از شما … با آرزوی موفقیت و توفیقات بیشتر شما.
اسماء شهریاری/ خبرنگار اقتصاد و فناوری
🔳 لطفا در مورد بیوگرافی شخصی و شغلی تون مختصر توضیحی بفرمایید:
مهسا خواجه هستم متولد و بزرگ شده نصف جهان، شهر تاریخی و زیبای اصفهان. البته که همه جای ایران عزیز زیبا، تاریخی و دیدنی است. همه مراحل تحصیلی از ابتدایی تا دانشگاه را در شهر و استان اصفهان گذرانده ام و نهایتاً نیز در رشته حقوق گرایش حقوق بین الملل در مقطع دکتری از دانشگاه آزاد اسلامی واحد جامع و مستقل نجف آباد فارغ التحصیل شدم. در دوره تحصیل در دانشگاه نیز فعالیت هایی در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی و … داشته ام که یکی از آخرین و البته به نظرم یکی از مهمترین آنها، داشتن سهمی هر چند اندک در راه اندازی دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد است.
🔳 آیا در زمینه های آموزشی و اجرایی نیز فعالیت داشته و یا دارید؟
در حوزه آموزش و تدریس، حدود ۷ سال است که با دانشگاه های مختلف مانند؛ دانشگاه آزاد خمینی شهر و نجف آباد و دانشگاه¬ غیر انتفاعی صفاهان همکاری دارم و به عنوان استاد میهمان برخی از درس های دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد را ارائه می نمایم.
در حوزه پژوهشی نیز از ۵ سال پیش که ایده انتشار مجله ای در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد مطرح گردید در کنار اساتید معظمی همچون جناب آقای دکتر مسعود راعی که حقاً و انصافاً همه اهتمام و به قول معروف جهد بلیغ و سعی شدید خویش را مصروف شکل گیری این ایده کردند، من نیز به عنوان مسئول اجرایی، موضوع اخذ مجوزها و سایر کارهای اولیه اجرایی مجله را عهده دار بودم تا اینکه در نهایت دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با کمک مسئولین دانشگاه و سایر همکاران پا گرفت و ان شالله به زودی نیز نسخه اول آن بیرون خواهد آمد. اکنون نیز مسئولیت مدیریت اجرایی دو فصلنامه بر عهده من است که امیدوارم بتوانیم با چاپ مقالات ارزشمند و علمی اساتید و فارغ التحصیلان و دانشجویان حقوق و به ویژه حقوق بین الملل گامی هم راستا با فعالیت های آموزشی در جهت ارتقاء حقوق برداریم.
🔳حضور زنان در رشته های حقوقی سالهای اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟
در دهه اخیر، شاهد افزایش چشمگیر حضور زنان در رشته‌های حقوقی، به‌ویژه در گرایش‌های مختلف حقوق بین‌الملل، در دانشگاه‌ها بوده‌ایم. این تغییرات هم‌زمان با روندهای گسترده‌تری در سطح اجتماعی و جهانی است که نشان‌دهنده رشد آگاهی و مشارکت زنان در امور حقوقی و بین‌المللی است. وضعیت زنان در ده سال گذشته تحت تأثیر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری قرار گرفته. در مجموع، نقش زنان در جامعه امروز پیچیده و چندوجهی است. با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در برخی حوزه‌ها، هنوز هم موانع و چالش‌هایی وجود دارد که نیاز به توجه و تلاش بیشتر دارند. علیرغم چالش ها و موانعی که وجود دارد به نظرم با توجه به حضور زنان در حوزه های مختلف و انجام فعالیت هایی که به پندار برخی فقط از عهده مردان بر می آید نشان دهنده¬ی توجه ویژه به نقش کنونی زنان چه در عرصه داخلی و چه در عرصه بین المللی به صورت مشارکت اجتماعی است.
این را از آنجایی می توان متوجه شد که حضور زنان در مجامع علمی مانند دانشگاه ها، کنفرانس ها و همایش های ملی و بین المللی رو به افزایش است. همچنین بانوان جسور، آگاه، جوان و عزیز ما در رشته های مختلف پزشکی، مهندسی، علوم انسانی و علوم ورزشی همیشه خوش درخشیدند.
در چندین سالی که بنده مشغول تدریس در دانشگاه در حوزه حقوق بین الملل بوده ام این استقبال و تمایل را با چشم خود دیده ام که چگونه زنان و دختران ایران زمین مشتاقانه جویای کسب علم و افزایش آگاهی خود هستند. به نظرم چند عامل کلیدی در این امر مؤثر بوده است. اولاً، افزایش آگاهی حقوقی و جهانی شدن یکی از اموری است زنان به‌ویژه از نسل جدید، با آگاهی بیشتر از حقوق بشر، حقوق زنان و مسائل جهانی، به این رشته‌ها جذب شده‌اند. حقوق بین‌الملل به‌عنوان یک حوزه پویای مطالعاتی که مرزهای ملی را درنوردیده و به مسائل جهانی توجه دارد، برای بانوان که دغدغه‌مند عدالت اجتماعی و حقوق بشر هستند، بسیار جذاب و معنادار است. ثانیاً تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران: نیز بی تأثیر نبوده است. به عبارت دیگر می توان بیات نمود که، در ایران نیز، در دهه گذشته، توجه به حقوق زنان در عرصه‌های مختلف، به‌ویژه در حقوق بین‌الملل، افزایش یافته است. بانوان عزیز و جوان سرزمینم آگاه‌تر از گذشته، به‌ویژه در محیط‌های دانشگاهی، بیشتر در حال تحقیق و پژوهش در زمینه‌هایی هستند که با حقوق بشر و حقوق زنان در سطح بین‌المللی ارتباط دارند. ثالثاً، فضای دانشگاهی و پژوهشی و تشویق به فعالیت‌های پژوهشی تأثیر بسزایی در این امر داشتند. آنگونه که،
دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در ایران و دیگر کشورهای منطقه نیز در این دهه به‌طور فزاینده‌ای از توانمندی‌های علمی و پژوهشی زنان در رشته‌های حقوقی بهره‌برده‌اند. پژوهشگران زن در حوزه حقوق بین‌الملل و حقوق بشر در حال انجام مطالعات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف، از جمله حقوق زنان، حقوق پناهندگان، و حقوق اقلیتها هستند. این فعالیت‌های پژوهشی می‌تواند منجر به تولید دانش علمی و اثرگذاری بر سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های حقوقی در سطح جهانی و ملی شود. در نهایت به عنوان یک فردی که سهمی هر چند اندک در آموزش حقوق بین الملل دارد و همچنان مشغول یادگیری پژوهش در این حوزه است آنچه که توجه و تمایل زنان و دختران ایران زمین را به حقوق بین الملل جلب کرده است بی کران بودن این اقیانوس پهناور است که به نظرم غرق شدن در آن لذت بخش است. بنابراین، این نه تنها نشان‌دهنده تحولاتی در نظام‌های آموزشی و اجتماعی است، بلکه یک گام مهم در راستای پیشبرد حقوق زنان و ارتقاء جایگاه آنها در عرصه‌های جهانی است. این امر می‌تواند به مشارکت بیشتر و موثرتر زنان در مسائل حقوقی بین‌الملل منجر شود و در نهایت به بهبود وضعیت حقوق بشر در سطح جهانی کمک کند.
🔳 حقوق بین الملل چه کاربردی در جهان امروز دارد؟
کاربرد حقوق بین الملل را می توان در عصر حاضر مشاهده کرد. با توجه به این که حقوق بین الملل موضوعی گسترده و پر محتوا می باشد در عصر حاضر کاربرد فراوانی دارد. از آنجایی که حقوق بین‌الملل، شاخه‌ای از علم حقوق و تنظیم کننده روابط میان کشورها، سازمان ها و اشخاص می باشد شامل مباحث متعددی از جمله؛ حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، حقوق محیط زیست، حقوق بین الملل کیفری و… می باشد. با توجه به این که کاربرد حقوق بین الملل در عصر حاضر نسبت به گذشته اهمیت بسزایی پیدا کرده است لازم است در این زمینه پژوهشگران، حقوقدانان و فرهیختگان جامعه علمی نیز فعالیت های پژوهشی خود را در گسترش و ترویج حقوق بین الملل به منصه ظهور برسانند. از این جهت مجلات علمی به ویژه دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق آمادگی دریافت مقاله¬های وزین جامعه علمی را نه تنها در رشته- گرایش حقوق بین الملل بلکه در همه گرایش های حقوق، فقه و الهیات خواهد داشت.
🔳 عنوان رساله دکتری شما چیست؟ ممکن است قدری در خصوص موضوع رساله توضیخ بفرمایید؟
موضوع رساله «تحلیل جایگاه تعهد به همکاری بین المللی دولت ها در زمان وقوع بلایا» بود که با راهنمایی جناب آقای دکتر مسعود راعی عضو هیأت علمی و رئیس دانشکده حقوق، الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد نجف آباد در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ با موفقیت دفاع شد. پروپوزال این موضوع با مشاوره مرحوم دکتر ولی اله نوری استادیار فقید دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد به نگارش درآمد که متاسفانه در اثنای تدوین رساله دعوت حق را لبیک گفتند و از این دیار خاکی رخت بربستند که در اینجا لازم دیدم یاد و خاطر ایشان را نیز گرامی بدارم.
مسأله مهمی که منشاء تدوین این رساله گردید شیوع و همه گیری بیماری کرونا بود که باعث شد این موضوع برای عنوان رساله انتخاب و مسئله همکاری دولت ها به عنوان کانون آن، مورد بررسی قرار گیرد. این موضوع از چند جهت قابل توجه و تأمل بود. اولاً همکاری دولت ها که همواره محل توجه بوده است و اسنادی همانند منشور ملل متحد، اعلامیه اصول حقوق بین الملل حاکم بر روابط دوستانه و همکاری میان دولت¬ها و… آن را امری محوری و مهم تلقی کرده اند. ثانیاٌ بحث حمایت از حقوق اشخاص در زمان بلایا به حدی مهم بوده و هست که کمیسیون حقوق بین الملل آن را در دستور کار قرار داد و در نهایت پیش نویس حمایت از اشخاص در زمان وقوع بلایا را در سال ۲۰۱۶ به عنوان مقدمه ای برای انعقاد یک سند بین المللی به تصویب رساند. هر چند این پیش نویس از لحاظ حقوقی جنبه الزام آور ندارد و هنوز تبدیل به یک سند نشده است اما به نظر می رسد برخی از مفاد ان جنبه عرفی داشته اند و کمیسیون در راستای اجرای ماده ۱۳ منشور ملل متحد برای تدوین و توسعه حقوق بین الملل بوده اند آنها را تدوین کرده است و امید می رود که سازمان ملل متحد این پیش نویس را مبنای یک کنفرانس بین المللی و نهایتاً انعقاد یک کنوانسیون بین المللی قرار دهد.
کمیسیون عموماً در مقدمه تمامی اسناد خود اعلام می کند که با تدوین این اسناد هیچ وظیفه اضافی را به کشورها تحمیل نمی کند اما مسئله همکاری برای آن در این پیش نویس از اهمیت حیاتی برخوردار بوده است. همکاری در امور دیگر پیشتر مطمح نظر جامعه بین المللی و کمیسیون قرار داشته است اما کمیسیون لازم دید که در زمینه بلایا (اعم از بلایای طبیعی و ساخته دست بشر)به صورت ویژه موضوع همکاری را در قالب پیش نویس تصویب نماید و جایگاه تعهد به همکاری را از امری اخلاقی به تعهدی حقوقی ارتقاء دهد. بر این اساس در رساله سعی شد که زوایای مختلف این همکاری و تعهد تبیین و مورد بحث و مداقه قرار گیرد.
🔳 به نظر شما کدام حوزه های حقوق بین الملل اکنون دارای اولویت بیشتری هستند؟
اگر بخواهیم حوزه های دارای اولویت حقوق بین الملل را خلاصه وار ذکر کنیم می توانیم از موضوعاتی که در سه چهار سال گذشته در دستور کار کمیسیون حقوق بین الملل قرار گرفته اند کمک بگیریم:
– موضوع جنایات علیه بشریت که موضوع این روزهای جامعه بین المللی در مسئله غزه است که کمیسیون در سال ۲۰۱۹ پیش نویس پیشگیری و مجازات جنایات علیه بشریت را تدوین کرده است.
– مسئله محیط زیست به صورت عام نیز یکی از مسائل مهم حقوق بین الملل است که در این راستا کمیسیون در سال ۲۰۲۲ پیش نویس اصول حمایت از محیط زیست در مخاصمات مسلحانه را مدون نمود.
– مسئله دیگر موضوع فعالیت های فضایی است که کمیسیون در سال ۲۰۲۱ پیش نویس دستور العمل حمایت از جو را تصویب نمود.
– از مسائل دیگر می توان تغییرات اقلیمی، وضعیت پناهندگان، اقلیت¬ها، بیماری¬های همه گیر را مور اشاره قرار داد که جامعه جهانی با آنها روبروست.
🔳 امروزه چگونه می‌توان حقوق بین الملل و حکمت اسلامی را بین مردم جاری و ساری کرد؟
برای جاری و ساری کردن حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی در دنیای امروز، نیازمند یک رویکرد چندجانبه و متوازن هستیم که شامل چند گام اصلی می‌شود. در این حوزه دوفصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با ایجاد بستر سازی فضایی را فراهم نموده است که از مباحث نوپیدا و جدید در راستای حکمی سازی، به روز رسانی، بومی سازی و کارآمدی حمایت می¬کند.
• آموزش و آگاهی‌سازی: ابتدا باید مردم و مسئولان از مفاهیم حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی آگاه شوند. این می‌تواند از طریق آموزش‌های رسمی در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی صورت گیرد. آشنایی با اصول پایه‌ای حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، حقوق محیط زیست، عدالت، کرامت انسانی و تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو سیستم می‌تواند زمینه‌ساز هم‌افزایی آنها شود.
• توسعه گفتگوهای بین‌فرهنگی و بین‌دینی: برگزاری نشست‌ها، کنفرانس¬ها و کارگاه‌های بین‌المللی که در آن صاحب‌نظران حقوقی، فلسفی و دینی از کشورهای مختلف بتوانند نظرات خود را به اشتراک بگذارند، به درک متقابل کمک خواهد کرد. این گفتگوها باید بر اساس احترام متقابل و هدف تحقق صلح و عدالت جهانی شکل بگیرند. در همین راستا سومین کنگره بین¬المللی نهج البلاغه و زیست شرافتمندانه در این زمینه توانست به این موضوع جامه عمل بپوشاند و سپس همکاری دوفصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با کنگره منجر به ارائه و پذیرش مقاله هایی در این حوزه شد که به فهم بیشتر این مسأله کمک شایانی کرده است.
• توسعه سیاست‌های مبتنی بر هم‌افزایی: کشورهای اسلامی باید در عرصه‌های بین‌المللی سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که نه تنها با اصول حقوق بشر جهانی هم‌خوانی داشته باشد، بلکه در عین حال با ارزش‌های اسلامی نیز سازگار باشد. این کار می‌تواند از طریق ارائه راهکارهایی باشد که مشکلات جهانی مانند فقر، بی‌عدالتی و نابرابری را برطرف کند. اکنون دوفصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق با در نظر گرفتن چنین اهدافی، با پژوهشگران و استادان مختلف به عنوان عضو هیأت تحریریه از دانشگاه¬های مختلف کشور عراق مشغول همکاری است
• استفاده از فقه اسلامی برای تفسیر حقوقی: بسیاری از اصول حقوقی که در حکمت اسلامی وجود دارند، می‌توانند با سازوکارهای مدرن حقوق بین‌الملل ترکیب شوند. مثلا در زمینه حقوق بشر، حکمت اسلامی تأکید زیادی بر کرامت انسان‌ها، عدالت و مساوات دارد. این اصول می‌توانند در ایجاد قوانین بین‌المللی نیز مؤثر باشند.
• حل‌وفصل مشکلات حقوقی در چارچوب اسلامی و بین‌المللی: برای اجرای مؤثرتر حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی، باید مکانیزم‌هایی ایجاد کرد که به حل اختلافات حقوقی میان کشورهای مختلف کمک کند. این مکانیزم‌ها می‌توانند شامل میانجیگری، مذاکره و داوری‌های بین‌المللی مبتنی بر اصول اسلامی باشند.
در نهایت، برای تحقق این امر، باید توجه داشت که هماهنگی و هم‌افزایی میان دو حوزه حقوق بین‌الملل و حکمت اسلامی می‌تواند موجب ایجاد دنیای عادلانه‌تری شود که در آن حقوق انسان‌ها در سطوح جهانی و منطقه‌ای رعایت گردد. البته که با توجه به تنش ها و اختلاف¬های و همچنین واقعیت جهان کنونی این بیشتر به یک آرمان است.
🔳 در مورد اهداف و نیز ساختار دو فصلنامه حکمت اسلامی و حقوق توضیحاتی بفرمایید.
دو فصلنامه بین المللی حکمت اسلامی و حقوق در ارتباط با علم حقوق به معنای بروزرسانی و بومی سازی و کارآمدی دانش حقوق در عرصه داخلی و بین‌المللی می‌باشد، این دوفصلنامه در رشته-گرایش‌های مختلف حقوق و در قالب محورهای: حقوق بین‌الملل، حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرم شناسی، حقوق عمومی، حقوق خانواده، حقوق تجارت بین‌الملل، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، هوش مصنوعی، حقوق فناوری و اطلاعات (IT)، حقوق انرژی، حقوق ورزشی، حقوق پزشکی، حقوق مالیه و… قادر به چاپ مقاله‌های وزین پژوهشگران محترم در این عرصه خواهد بود.
مجله بین‌المللی حکمت اسلامی و حقوق از این جهت که سعی دارد ضرورت نگاه حکمی به مقوله‌ی دانش حقوق را نهادینه کند چشم انداز وسیعی خواهد داشت. از طرف دیگر پاسخ به این سؤال‌ها که، حکمت اسلامی در حقوق چه آثاری را به دنبال خواهد داشت؟ یا چگونه می‌توان دانش حقوق را به دانشی کارآمد با مؤلفه بومی سازی مبتنی بر ارزش‌های ملی و مذهبی رقم زد؟ موجب جلب توجه فرهیختگان شده است. علاوه بر این مجله بین‌المللی حکمت اسلامی و حقوق در راستای رسیدن به اهداف خود، یعنی؛ به روز رسانی، بومی سازی و کارآمدی پا به عرصه وجود نهاده است تا با دانش حقوق که یک علم ساختار ساز است تلفیق گردد.
با نگاه حکمت اسلامی و با مبنا قرار دادن اندیشه‌های عقلی در پرتو آموزه‌های دینی اصولاً تغییر و تحولی را می‌توان در این راستا مشاهده کرد. با توجه به سه حوزه مهم خداشناسی، عدالت و انسان شناسی که در رابطه با حکمت وجود دارد، می‌توان این گونه پاسخ داد که؛ در حوزه حکمت و خداشناسی به مباحث بنیادین که به مبنای شناخت جهان برمیگردد، پرداخته شود. یا در حوزه حکمت و عدالت، هدف از خلقت و ارتباط آن با حقوق را در نظر گرفت. همین طور در حوزه حکمت و انسان شناسی، به اهمیت نگاه حقوق به انسان پرداخت.
🔳 نحوه ی ارتباط گیری با مجله (فصلنامه) چگونه است؟
دو فصلنامه حکمت اسلامی و حقوق متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد است و در سکوی نشر دانش (سند) که سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد در سترس علاقمند و اندیشمندان و پژوهشگران ارجمند است که می توانند با مراجعه به نشانی https://sanad.iau.ir/journal/iwl نسبت به ثبت نام در سامانه و ارسال مقالات خود اقدام نمایند. همچنین فصلنامه در شبکه های اجتماعی واتس آپ https://chat.whatsapp.com/Inj5csa6KtXGbOmqL1t3xV و ایتا https://eitaa.com/joinchat/2479751565Ca1f96db703 نیز در دسترس علاقه مندان می باشد. علاوه بر این پژوهشگران معزز اگر نقطه نظری در خصوص مجله داشته باشند می توانند موضوع را از طریق ایمیل Iwl@iaun.ac.ir برای سردبیر فصلنامه ارسال نمایند و در نهایت شماره تماس دفتر مجله ۰۳۱۴۲۲۹۲۷۰۲ برای راهنمایی و پاسخ گویی در اختیار دوستان است.
🔳 سخن آخر
در پایان، با نگاهی به مسیر طی‌شده، مفتخرم که در سمت مسئول اجرایی مجله‌ای که به تلاش‌های بی‌وقفه و خلاقیت‌های تیمی شناخته می‌شود، فعالیت دارم. رویکرد این مجله ارتقاء آگاهی‌های عمومی، ترویج مباحث جدید و بررسی چالش‌های روز در عرصه‌های مختلف، به‌ویژه در حوزه حقوق بین‌الملل می باشد. با توجه به پیچیدگی‌های روزافزون مسائل بین‌المللی و نیاز به درک عمیق‌تر از قوانین و مقررات جهانی، ما در این مجله سعی داریم تا نگاهی جامع و معتبر به تحولات حقوقی داشته باشیم و مخاطبان خود را از آخرین دستاوردهای علمی و عملی در این زمینه آگاه کنیم. من از اینکه بخشی از این روند تأثیرگذار هستم، بسیار خوشحالم و امیدوارم با همکاری همدیگر، همچنان به پیشرفت در این عرصه ادامه دهیم و مجله به جایگاهی که شایسته آن است دست یابد.
اسماء شهریاری/ خبرنگار اقتصاد و فناوری