اختصاصی_ مصاحبه با دکتر مسعود راعی استاد تمام حقوق بین الملل، رئیس دانشکده حقوق نجف آباد

گفتگوی اختصاصی پایگاه خبری اقتصاد و فناوری با دکتر مسعود راعی استاد تمام حقوق بین الملل، رئیس دانشکده حقوق نجف آباد و سردبیر دوفصلنامه حکمت اسلامی و حقوق…

**سلام و عرض ادب خدمت جناب دکتر راعی. ضمن عرض خدا قوت و خسته نباشید لطفاً در مورد بیوگرافی شخصی و کاری تان توضیح بفرمایید ؟

عرض سلام و ادب و وقت بخیر دارم. بنده مسعود راعی با پسوند دهقی متولد ۲۲/۰۲/۱۳۴۵ که در واقع زادگاهم از توابع شهرستان نجف آباد محسوب میشود، هم اکنون و قبلاً منطقه¬ای که الان در واقع نام جدید به خودش گرفته اصطلاحاً منطقه مهر دشت نامید میشود . ولی زادگاه من همان شهر دهق که قبلاً یک روستا بود ولی الان تبدیل به شهر شده. پدر و مادر من کاملاً در زمینه کار کشاورزی فعالیت می کردند. هم پدر و هم مادرم به کشاورزی مشغول بودند و من یک کشاورز زاده هستم. الحمدالله هم اکنون در قید حیات هستند و دوران کهولت سن را تجربه می کنند و من هم پابه پای دو بزرگوار کار کشاورزی انجام دادم و بعداً نیز کارهای سخت تری مثل کار در کوره پزخانه و آجرپزی را تجربه کردم. همزمان با فعالیت کاری از کودکی در روستا، درس مدرسه که به دوران قبل از انقلاب اسلامی برمی¬گردد، را شروع کردم. دبستان را گذراندیم و وارد اول راهنمایی که شدیم با اعتصاب دانشگاه ها و مدارس مواجه شدیم و ۱۳۵۷ پیروزی انقلاب اسلامی رو تجربه کردیم که سال اول راهنمایی بودم و سال دوم راهنمایی زمانی در واقع شروع شد که تقریبا فضای مدارس باز شده بود و ما هم سال جدید رو شروع کردیم. دیپلم خودم را در روستا گرفتم و بعد هم وارد حوزه علمیه اصفهان شدم. سال دوم دبیرستان بودم که جنگ تحمیلی آغاز شد و من هم تابستان سال دوم دبیرستان با اینکه سنم هم اجازه نمی¬داد عازم جبهه شدم. تقریباً تا ایام آخر جنگ این توفیقی بود که کنار بچه های رزمنده باشم. فکر میکنم اواخر سال ۱۳۶۱ و اوایل سال ۱۳۶۲ بود که وارد حوزه علمیه اصفهان شدم و با فاصله چند ماه که بین دیپلم و حوزه بود، فعالیت خودم را در حوزه اصفهان حدود ۶ ماه شروع کردم. بعد هم عازم قم شدم و تا سال ۱۳۸۰ در قم بودم و آنجا از اساتید بزرگی استفاده بردم، تلمذ کردم، چه در مقطع دروس مقدماتی و چه دروس سطوح عالی، رحمت خدا بر آشیخ جواد تبریزی باد که سهم زیادی در پرورش فقهی ما داشتند. اما درس اصول را از حضرت آیت الله سبحانی یاد گرفتم. در درس فقه حضرت آیت الله مکارم شیرازی شرکت کردم و کمی هم از محضر حضرت آیت الله بهجت(ره) بهره مند شدم. ولی در کنار مباحث حوزه، آن شخصی که خیلی بیشتر به من در زمینه بالندگی کمک کرد و پرورش مرا نیز برعهده گرفت، علامه بزرگوار استاد عظیم و بزرگوارمون حضرت آیت الله مصباح یزدی بودند که حق پدری به گردن ما داشتند و دارند. از اواخر سال ۱۳۶۹ تا پایان عمر شریفشون توفیق داشتم که خدمتشون باشم. در این فضا وارد مباحث دانشگاهی شدیم و با راهنمایی و ارشاد ایشان نهایتاً کارشناسی ارشد در رشته گرایش حقوق بین الملل از مؤسسه امام خمینی(ره) اخذ کردم. سال ۱۳۸۲، برای اولین بار که دانشگاه تهران دانشجوی دکتری می¬گرفتن برای اولین بار در آزمون این دانشگاه شرکت کردم و سال ۱۳۸۶ هم موفق به اخذ درجه در رشته گرایش حقوق بین الملل از دانشگاه تهران دکتری شدم. بعد از اون فعالیتهای فرهنگی و آموزشی داشتم.
در فاصله زمانی اواخر ۱۳۷۹ بود که وارد نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها شدم. ابتدا وارد دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد شدم، بعد از مدت اندکی اومدم دانشگاه اصفهان و بعد از اون با اخذ مدرک دکتری، هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد شدم و هم اکنون که با شما صحبت کنم به لطف خدا با چاپ بیش از ۲۰۰ مقاله در مجلات مختلف داخلی و خارجی به صورت علمی- پژوهشس و یا ترویجی و چاپ بیش از ۱۴جلد کتاب الحمدالله موفق شدم در سال ۱۳۹۹ درجه استاد تمامی رو اخذ کنم و فعلاً هم کارهای علمی رو در کنار تدریس انجام میدهم. سمت اجرایی کم و بیش زیاد داشتم ولی الان رئیس دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد هستم. دبیر علمی سومین کنگره بین المللی نهج البلاغه و زیست شرافتمند و همچنین دبیر علمی چهارمین کنگره بین المللی نهج البلاغه با عنوان حکمرانی علوی و نهج البلاغه بودم. قبل از اون هم دبیر علمی یک کنگره بین المللی تحت عنوان شهروند اسلامی و چندین همایش ملی هم، دبیر بودم. این مجموعه فشرده ای بود از جنس فعالیت های آموزشی، فرهنگی و اجتماعی، هر از چند گاهی هم توفیق هست که در کسوت امام جمعه موقت انجام وظیفه تبلیغاتی رو به عهده دارم. بنده سردبیر نشریه حکمت اسلامی و حقوق نشریه دیگری هم از حوزه علمیه خواهران تحت عنوان بایسته های فقهی و سبک زندگی اسلامی هستم.

**آقای دکتر بفرمایید که فلسفه و پیشینه و اهداف تأسیس دو فصلنامه بین¬المللی حکمت اسلامی و حقوق چی بوده است؟
پیشنه و بنیاد فکری این اسم گذاری برمی گردد به دو نکته؛ نکته اول جهت دهی فکری بود که برادر بزرگوارمون حاج آقای خسروپناه که الان دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند زمانی که معاون علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی شدند، در آن زمان ایشون بحثی را مطرح کردند که ورود به دنیای حکمت اسلامی یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای رشد کشور محسوب می¬شد. باید در حوزه علوم انسانی سرمایه گذاری سنگینی رخ بده چنانچه در دنیا داره این اتفاق رخ میده. علوم انسانی به دلیل اینکه جهت آفرین، فرهنگ ساز و تمدن آفرین هستند در کفه¬ی دانش بشری از اهمیت ویژه برخوردار است و می¬تواند نگاه های ارزشی مثبت یا منفی و یا ارزش های الهی و یا مادی رو رقم بزند. ایشون با نگاه به مقوله حکمت اسلامی این بحث را مطرح کردند و در تعریف حکمت اسلامی هم به دو یا سه نکته تمرکز داشتند، یک، حکمت اسلامی یعنی ورود به دنیای دانش بشری به منظور بومی سازی این دانش و دو، حکمت اسلامی علوم انسانی به منظور به روزرسانی این دانش، و سه، حکمت اسلامی یعنی ورود به دنیای علوم انسانی به منظور کارآمدی این دانش در کشور. (کارآمدی این دانش توانمند شدن آن برای حل مسائل کشور) پس بنابراین فهم همه از علوم انسانی حکمت مدار و حکمت محور این میشه که ما ضمن احترام کامل به آورده¬های بشری و احترام کامل به صاحبان خرد و اندیشه و احترام کامل به قشر فاخر جامعه علمی در سراسر جهان اما ضرورت اجتناب ناپذیر را تجربه می کنیم مبنی براینکه این آورده ها با فضای کشور ما همخوانی داشته باشد پس باید اولا بومی بشود، به روز بشود، کارآمد بشود و نتیجه این سه مؤلفه آنکه ما در پرتو این علوم انسانی حکمت مدار بتوانیم به حل مسائل کشورمون کمک بکنیم. مسائل کشور هم گوناگون و متنوع است از جمله: ۱- حوزه روان شناسی ۲-حوزه مسائل اقتصادی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نهایتاً مسائل حقوقی. مجله ی حکمت اسلامی و حقوق با این نگاه و البته ویژه دانش بشری در علم حقوق شکل گرفت. پس براساس این نگاه، نگاهی که در این مجله بود؛ به جهت فکری معاون وقت دانشگاه برمی گشت. اما مهم تر از اون جهت و اصلی¬تر، ضرورت تحول آفرینی در خود علوم انسانی است و اینکه جهان باید الگوی جدید، فهم جدید و نگاه جدید به علوم انسانی داشته باشد. من این طوری می خواهم تعبیر بکنم؛ حق همه¬ی نوع بشر است، این حق همه فرهیختگان و دانشجویان و اساتید و دانشمندان جهان است که علوم انسانی را از منظر دین هم ببینند. علوم انسانی به معنای تربیت انسان، تعالی بخش انسان و سعادت آفرین انسان به گونه¬ای که هم دنیای او را تأمین بکنند و هم بستر سعادت آخرت رو رقم بزنند. نگاه جدید به علوم انسانی با این فضا ضرورت تحول رو اجتناب ناپذیر کرده است. تجربه های گران سنگی از قبل برای ماها وجود داشته، مخصوصاً آنچه که اروپای حاکمیت کلیسا شکل گرفت و همچنین تجربیاتی که امروزه در دنیا مخصوصاً در کشور آمریکا بر ساحت و حوزه علوم انسانی هم تمرکز ویژه پیدا کردند. ما بی توجه به این تجربیات هم در این فضا نیستیم و نبودیم نقاط مثبت رو داریم دنبال بکنیم، نقاط منفی رو هم داریم کنار می گذاریم انشا الله. پس بنابراین اون چه هدف ما و اساس و بنیان فکری ما رو در راستای اسم گذاری این مجله بین المللی تحت عنوان حکمت اسلامی و حقوق رقم زد این بود که اولاً اون نگاه مطالبه¬گر دانشگاه رو جواب داده باشیم. ثانیاً فرهیختگان بشر باید باهاش مواجه بشوند رقم بزنیم که ان شاء الله الرحمان بتونیم در این زمینه موفق بشویم. منتها ما این تحول را فقط در بعد حقوق داریم دنبال می کنیم. اون جهت تحولی هم که بیشتر مد نظرمون هست خب فضای حقوق بشر بیشتر خودنمایی میکند. علتش این است که حقوق بشر الان تبدیل به یک نظام بین المللی شده، فراگیر که تمام ساحت¬های زندگی ما رو داره پوشش می دهد و به تعبیر یه چتری است که روزبه روز بیشتر داره باز می شه و گسترده می شه به گونه ای که الان ما شاهد حقوق بشر نسل اول، نسل دوم، نسل سوم و حتی سخن از نسل چهارم و پنجم هم در میان است. به همین جهت ما این فضای فکری رو دنبال کردیم و امیدواریم که با پاسخ مثبت صاحبان قلم و خرد از قشر فرهیخته دانشگاه و حوزه مواجه بشیم و مقالات فاخر در این زمینه دریافت کنیم.

** جناب دکتر شما ارتباط حکمت اسلامی با گرایش حقوق بین الملل رو چطوری ارزیابی می کنید؟
در رابطه با حقوق بین الملل، ما دو مبنای اساسی رو مشاهده میکنیم که در تمام اسناد بین المللی به طور مشخص از سال ۱۹۴۵ به بعد خودش رو نشان داده است. در سال ۱۹۴۵ جامعه بین المللی دو گمشده اصلی داره: یک، تحقق صلح و دو، ایجاد امنیت؛ دو واژه پیس و سکوریتی (peace and security) دو واژه ای هستند که شما در جا به جای اسناد مختلف از جمله؛ منشور ملل متحد به عنوان بیت الغزل همه¬ی این اسناد و حتی اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد مشاهده می کنید. این آرمان که از طریق قواعد و اصول حقوقی تأمین می¬شود. قواعد و اصول حقوقی کاملاً بر اساس تفکری است که اصطلاحاً حقوق پوزیتیویسم نامیده می شود. البته سهم حقوق طبیعی در این زمینه هم نباید نادیده انگاشته شود، اما چون تقریباً اساس معاهدات بین الملی، عرف و اصول کلی حقوقی است که، در ماده ۳۸ اساسنامه دادگاه بین المللی دادگستری معروف به (international court of justice)ICJ هم مطرح شده نشان دهنده غلبه تفکر پوزیتیویسم است. حکمت اسلامی دقیقاً همین جا می نشینه که سهم کشورها و صاحبان قدرت در دنیا و نمایندگان مردم در سازمان های بین المللی، سهم این ها در سعادت آفرینی بشر چیست؟ اگر چه صلح و امنیت قطعاً از مقوله های بلند و زیبا هستند و هیچ کس هم حق انکار اونها رو نداره و هیچ کس هم اینکارو نخواهد کرد. اما غایت القصوایی (کمال مطلوب) که این مسیر داره دنبال می کنه بالفرض که کارآمدیش هم ثابت شده باشه و درآمدیش هم جوابگو بوده باشه که من الان نمی خواهم آسیب شناسی بکنم، اما نهایت این حرکت یک حرکت دنیوی است. یک حرکتی است که در واقع فقط و فقط جنبه تأمین آرمان شهر جهان را داره رقم می زنه. در حالی که حکمت اسلامی یک گام به جلو هست. اولاً تلاش می کند که حقوق بین الملل هر میزان که در مسیر پیشرفت حرکت می کند به سمت و سوی حل مسائل بشری قدم بردارد. حکمت اسلامی فضای مطالبه گری را در این زمینه پررنگ می کنه این به این معنا نیست که حقوق بین الملل در این مسیر حرکت نمی کنه، حکمت اسلامی در واقع یک استرس، تأکید و فشار بیشتری بر این معنا داره ایجاد می کنه. مثلاً در فضایی که یکی از بحران های بشری امروز غزه هست حکمت اسلامی یک سوال عمیق مطالبه گر رو داره که چرا سازکارهایی که برای چنین وضعیت هایی در حقوق بین الملل ایجاد شده امروز جواب نمیدهد و فعال نمی شود؟ این یک نگاه حکمت اسلامی است. چگونه به حکمت اسلامی گره می خورد پشتوانه ی این مطالبه گری، اسلامی بودن قصه از اینجاست پشتوانه این مطالبه گری اون نگاه بلند اسلامی و دینی است. قرآن کریم به ما یاد می¬دهد «وَمَا لَکُمۡ لَا تُقَٰتِلُونَ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِ وَٱلۡمُسۡتَضۡعَفِینَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ ٱلَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَآ أَخۡرِجۡنَا مِنۡ هَٰذِهِ ٱلۡقَرۡیَهِ ٱلظَّالِمِ أَهۡلُهَا وَٱجۡعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیࣰّا وَٱجۡعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیرًا ……» چتونه؟! چی شده ؟! ترجمه این آیه عرض می کنم چی شده که وقتی از شما درخواست می شود که در راه خدا برای حمایت از مستضعفین و زنان و کودکان حرکت بکنید و برای دفاع از اونها قدم بردارید، حرکتی نمی کنید! مَا لَکُمۡ چرا شما به این وضعیت افتادید؟! حکمت اسلامی مبتنی بر این عقبه¬ی بلند فکری قرآنی است و مطالبه گری رو از اینجا داره عاریه میگیره. مطابق این آیه حکمت اسلامی به ما یاد میده که حقوق بین الملل نباید منتظر شورای امنیت و وتوهای عجیب و غریب آمریکا باشه، بلکه حقوق بین الملل باید فراخوان عمومی به کشورهای جهان بدهد که وقتی ملت مظلوم غزه درخواست کمک می کنند همه حرکت کنند و جالبه این معنا از حکمت اسلامی، در آراء مشورتی که دیوان درسال ۲۰۲۴ در خصوص آثار حقوقی اشغال مستمر اسرائیل صادر کرد به خوبی منعکس شده و قبلاً در رأی سال ۲۰۰۴ هم منعکس شده بود. ولی کسانی که مسئولیت اجرای این وظایف را به عهده دارند متأسفانه از اون فضا دور میشوند. حکمت اسلامی حقوق بین الملل را به این فضاها نزدیک میکنه و وارد میکنه. این یک بعد حکمت اسلامی و حقوق بین الملل و بعد دیگه که از اهمیت ویژه برخوردار است، دنیای حقوق بشر است. حقوق بشر یا به عنوان یک سابتایتل (Subtitle)در حقوق بین الملل باید تعریف بشه که این نگاه سنتی به حقوق بشر است که وقتی به کتاب حقوق بین الملل مراجعه می¬کنیم، میبینم که تحت یک زیر عنوان درس داده می¬شود، مثل حقوق مخاصمات مسلحانه و امثالهم، یا این که یک عنوان مستقل یا یک ریل گذاری جدید از حقوق بین الملل تلقی خواهد شد. هر کدام از نگاه را که بگیریم بستر مهمی از حکمت اسلامی در این فضا خودنمایی میکنه. من یک نمونه عرض می¬کنم از حقوق بشر در سال ۲۰۱۶، که گزارشی از شورای حقوق بشر ارائه می¬شود تحت عنوان، رابطه و نقش خانواده و توسعه پایدار و در واقع در آن گزارش این رو به عنوان یک فهم جهانی اعلام می¬کند و تحت یک کنسانسوس (consensus) داره ازش نام میبره این گونه با ما حرف می زنه که تعریف خانواده چیست؟ تا که نقشش را مشخص بکنیم اونجا با یک فضاهایی مواجهه میشیم که حکمت اسلامی باید به خوبی و با جدیت تمام جای خودشو نشون بده. در پاسخ به این سوال آن گزارش اعلام می-کند که ما هیچ تعریفی از خانواده نداریم، و طبیعتاً خانواده یک تعریف واحد ندارد و میتواند مدل¬های گوناگون داشته باشد ولی در هر حال نباید مشمول اصل تبعیض باشه و نباید مشمول اصل و باید مشمول اصل دایورس (diverse ) بشه چنج ( (changeبشه و امثالهم. فهمی که جهان از خانواده ارائه میکنه در دنیای حقوق بشری، حکمت اسلامی وقتی وارد این فضا می شه کلا با این نگاه مقابله میکنه و آنرا حکیمانه نمی داند چرا که در راستای اهداف آفریدگار خالق هستی نیست، نگاهی که خداوند تبارک و تعالی به زن و مرد داره با اون نگاهی که امروز داره تبیین می شود، هیچ تناسب و سنخیتی ندارد. هوالذی جَعَلَ بَیۡنَکُم مَّوَدَّه وَرَحۡمَهً
خداوند کسی است که بین زن و مرد مودت و رحمت قرار داده برای این که اون بسترهای لازم و کاربست ها تعریف شده از خانواده این کاربست و کار ریشه های خانواده چگونه می تواند با تنوع معنایی در ارتباط با انواع خانواده رقم بخورد. در هر حال من نمی خوام الان به تفصیل وارد این بحث بشم فقط می خواستم بگم که حکمت اسلامی حداقل در این دو حوزه به خوبی نقش آفرینی خواهد کرد . حوزه سومی هم حکمت اسلامی از حقوق بشردوستانه و بثی در مورد ماده ۳ کنوانسیون چهارگانه ۱۹۴۹ ژنو در واقع بحث گره خوردن حقوق بشر و بشر دوستانه در این ماده ترسیم شده در راستای شناسایی احترام و اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه نیز از یک فضاسازی خوب و زیبایی برخوردار است.

*** شما ضرورت آینده پژوهی حقوق بین الملل توسط جامعه حقوقی داخلی ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
حقوق بین الملل به عنوان یک رشته بی انتهاء، یک رشته دانش بشری بی انتهاء یا به عبارت دیگر اقیانوس مانند که ساحتهای گوناگون زندگی بشری رو دربرگرفته و روز به روز هم حوزه نگاه و ایده خودش با گام-های کوچک و بزرگ و فراز و فرودهای مختلف به جلو میبره، ضرورت نگاه محققین داخلی به آینده این فضا رو بشدت نسبت به گذشته افزایش داده. اگر ما به۳۰ سال گذشته برگردیم به ۴۰ سال گذشته برگردیم، شاید ضرورتی برای به کار بردن این نوع ادبیات وجود نداشته باشیم. ولی الان که باهم صحبت می کنیم یک اذعان عمومی و یک فهم عمومی نخبگانی در همه قسمت های مختلفه دانشی وجود داره که باید با ارتباط به آینده پژوهی همه ی محققین بطور جدی در داخل قدم بردارند. این نکته، این باید من قبل به خوبی فهم شده و شاهد اینکه ما الان در جای جای کشور عزیزمون که ظرفیت راه اندازی رشته گرایش حقوق بین الملل در مقطع ارشد و دکتری وجود داشته الان شاهد اون هستیم که وجود داره. من خودم یادم هست زمانی که قرارشد دکتری حقوق بین الملل بخونیم در سال ۱۳۸۲ تنها و تنها در دو دانشگاه یکی دانشگاه شهید و یکی هم برای اولین بار دانشگاه تهران دست به کار شد. ولی در حال حاضر که داریم صحبت میکنیم فکر نمیکنم جایی در کشور ظرفیت راه اندازی رشته گرایش حقوق بین الملل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود داشته و این رقم نخورده باشه من فکر نمیکنم در خود اصفهان ما ،الان چندین دانشگاه، یعنی روز به روز هم داره توسعه پیدا میکنه. دانشگاه آزاد واحد نجف آباد و واحد خوراسگان در مقطع دکتری چندین دوره دانشجوی دکتری تربیت کردن. نجف آباد علاوه بر دکتری، ارشد حقوق بین الملل هم دارد. دانشگاههای غیرانتفاعی مثل شهید اشرفی باز اون جا من می دونم که ارشد حقوق بین الملل دارد و حتی شنیدم که درصدد راه اندازی دکترا هستند. برخی از موسسات غیرانتفاعی اون را در اصفهان دارند. فکر میکنم دانشگاه اصفهان هم این رشته گرایش را در مقطع ارشد راه اندازی کرده باشد. و همه این ها حاکی از ضرورت آینده پژوهی است که در قسمت آموزش به خوبی خودش رو نشون میده. آنچه که میمونه در قسمت پژوهش هست، حالا این ضرورت رو من با یکی دو جمله بیشتر باید بیشتر توضیح بدم؛ حقوق بین الملل چتری رو داره باز می کنه که در واقع به تحقق یک نظام فراگیر ، هماهنگ و براساس ادبیاتی همانند جهان شمولی و یا حتی جهانی سازی حرکت میکنه در این راستا سخن آن است که ما به سمت یک نظام بین المللی حرکت بکنیم و از خرده نظام های داخلی تا حد ممکن فاصله بگیریم. خرده نظامهای داخلی و پاره نظام های داخلی در رابطه با یک سری ساحت ها به حساب، خودنمایی بکنند ولی در کلان قصه، همه زیر یک چتری به نام حقوق بین الملل و نظم برخواسته بین المللی برخواسته از این دانش حرکت بکنند. خب ابتدا بحث صلح و امنیت جهانی مطرح شد ولی الان که باهم صحبت میکنیم برنامه ۲۰۳۰ رو که مشاهده می کنیم و دستورالعمل ۲۰۳۰ سازمان ملل نگاه میکنیم ، میبینیم که ۱۷ هدف کلان را برای ۲۰۳۰ طراحی کرده که نشون میده از یک سو ضرورت آینده پژوهی و از یک سو گام های بلند و نگاه فراگیر این دانش را بر کره خاکی. مقوله هایی که شاید تا دیروز در حقوق بین الملل تعریفی نداشت، موضوع مقابله با فقر مطلق، ریشه کنی گرسنگی، وحدت جوامع، حتی زندگی زیر آب، محیط زیست پایدار و سالم و امثالهم و جالبه که این هفده تا هدف هر کدام تارگتهای گوناگونی دارند که سرجمع ۱۶۹ تارگت رو هم ذیل خودش جمع کرده و مباحثی همانند آموزش و مقابله با تبعیض به امثالهم که البته بخشی از این نگاه سازمان ملل با اون مباحث فقهی و ارزش داخلی ما هم ناسازگاری خاصی داشت به ویژه در حوزه آموزش مسائل جنسی که، منجر به واکنش های قابل دقت و قابل توجه مقام معظم رهبری شد و به تبعش بحث ادبیات مشهوری که سر زبان ها افتاد، تحت عنوان سند ۲۰۳۰ که البته سند ۲۰۳۰ فقط یکی از اهدافش بحث مد نظر بود و خب آنچه که سند ۲۰۳۰ را مشهور کرد همین بحث مورد نظر بود. طبیعتا در تمام حوزه ها اون زمان آینده پژوهی، حالا مواردی هست که مطلوب همه ی کشورها هست: مثل مقابله با فقر ،مثل ریشکنی گرسنگی و امثالهم ، مثل ایجاد وحدت و اجتماع این ها مطلوب همه کشورهاست و برخی هاش هم هست که علی القاعده با ارزش های بنیادین و محوری کشورها همخوانی نداره و مشخصه آموزش های جنسی و نحوه آموزش به کودکان که خب این می تونه با ورود دنیای حکمت اسلامی به این مقوله و سرمایه گذاری سنگین نخبگانی در کشور و همچینی استفاده بهینه از ظرفیت های حوزه و دانشگاه به ارائه مدلی پردازیم که در واقع هم ارزش های بنیادین کشور و دینیمون و اسلام مون رو تضمین کرده باشه و هم جهان از آن برخوردار بشه. یعنی در واقع اینگونه نباشه که ما به کنجی و جهان نیز با صدور اعلامیه اینچئون مدلای آموزشی مسائل جنسی به کودک و همچنین بحث مقابله با تبعیض در مسائل آموزش جنسی رو هم به سمت دیگری حرکت بده که هزینه رو بر همه کشورها مخصوصا کشورهای اسلامی تحمیل و زیاد بکنه. من جمع بکنم سخن رو و این گونه سخن رو به پایان برسانم ضرورت آینده پژوهی در حوزه بین الملل با نگاهی به گستره مباحثی که امروزه حقوق بین الملل باهاش مواجه شده جز ضرورت های اجتناب ناپذیر است که اگر امروز به آن توجه نشود قطعا فردا دیر خواهد بود .

*** آقای دکتر ارزیابی شما از جایگاه مجلات در ارتقاء و ترویج حقوق بین الملل در داخل چگونه است؟
اگر منصفانه بخوایم قضاوت بکنیم و این قضاوتمون هم در واقع بین کشورهایی که همتراز ما هستند در عرصه جهانی و همچنین در تراز مطالباتی که سازمان ملل و نهادهای بین المللی از کشورها داره با این فضا بخوایم مقایسه بکنیم چیزی در حدود سی درصد باید ارزیابی بکنیم، انتظاراتی که تاکنون برآورده میشه. خب دلیل عرض بنده که ما یک نگاهی به مجلات بین المللی که دارند مقالات حقوق بین الملل رو به صورت ISI چاپ می کنند مشاهده بکنیم. سهم قلم عزیزان ما در کشور و در این زمینه بسیار بسیار ناچیزه و فقط من یکسال رندومی انتخاب کردم ۱۴۰۰ بود رندومی انتخاب کردم تعداد مقالات ISI که فقط در زمینه حقوق بشر چاپ شده بود دقیقا به عدد۱۰۰۰ مقاله ISI میرسید در جهان، در حالی که فضای داخل رو نگاه می کردم، حتی ۱۰مورد رو هم من مشاهده نکردم تو اون فضا. خب این نشون میده که ضرورت این کار امروز از دیروز خیلی بیشتر شده است. علتش هم این است که من همچنان میخوام از اون فضای ام القری استفاده کنم اگر قرار است جمهوری اسلامی ایران اون نگاه ام القری داشته باشه ، حضور ام القرای جمهوری اسلامی ایران منهای حضور علمیش شاید سخت باشه و صعب. نیاز به باورسازی ،باورپذیری و ارائه مدلهایی بر ارزشهای اسلامی و دینی و ان شاء الله رحمان نشان دادن معارف بلند علوی که میتواند رمز و رازهای برتر بودن این نگاه رو به جهان نشون بده ضرورتی رو فرا روی ما قرار می ده که ضمن احترام به تمام کارهایی که مجلات داخلی انجام میدن، این ضرورت رو یادآوری بکنیم که کاری که دیگران انجام بدن رو ما بخوایم تکرار بکنیم خوبه اما به ضرورت این فضا نمیرسه به عنوان مثال اگر من هم راجع به حقوق بشری که امروز در نظام مطرحه مقاله بنویسم، خوبه و سهم خودم رو در این فضای نشون میدم. من اگر در زمینه حقوق دیپلماتیک، حقوق هوافضا و سایر فضاهای حقوق المللی نظر بدم و مقاله بنویسم و در مجلاتISI وارد بشم خوبه و همه ی اینها مطلوب اما اونیکه مطلوبتر و واجب تر و ضرورت اجتناب ناپذیر هستش سمت و سوی این آورده جدید و نگاه های بلند است که ان شا الله ما آن را به دست صاحبان قلم و اندیشه های فاخر مشاهده می¬کنیم .

**جناب دکتر بفرمایید منظور از به روزرسانی، بومی سازی و کارآمدی که جزو اهداف مجله حکمت اسلامی و حقوق محسوب می شه چی هستش؟! در دانش علوم انسانی هر کدام از این سه مقوله و در نهایت اینکه ما به مسئله برسیم متفاوت معنا خواهد شد. اما در دانش حقوق وقتی سخن از به روزرسانی مطرح می شود منظور آن است که دانش حقوق با تحولات روز همراه بشود. به عنوان مثال مباحثی که ما در حقوق خصوصی مطالعه کردیم، مباحثی که تحت عنوان عقود با نام و بی نام خواندیم مباحثی بوده که شاید در ۵۰ سال گذشته برخی هاشون جایگاه ویژه ای داشته. اما وقتی می آییم جلوتر ممکنه وزن این ها کمتر بشه و به جای اون مباحث جدیدی جایگزین شود. از همین رهگذر در بحث فناوری ها و تکنولوژی ها، فضاهای نوظهوری مشاهده می شه. به عنوان مثال مباحثی که در بلاکچین (Blockchain ) مطرح می شه رمز ارزها و امثالهم می باشد و فضایی که هوش مصنوعی داره ایجاد می کنه خب به روزرسانی یعنی دانش حقوق که در گذشته در یک بستری تولید شده بتواند با عنصر زمان و مکان همراه بشه و تحولات زمان و مکان رو درک بکنه و حتی جلوتر از زمان و مکان هم حرکت بکنه. من مثال حقوق خصوصی زدم. در بحث حقوق کیفری هم همینطوره، نظریاتی که در باب سیاست جنایی و سیاست کیفری مطرح می شه و قبلا هم مطرح شده ، نظریاتی است که ممکنه به سال های گذشته برگرده و شاید ضرورت اجتناب ناپذیر امروز وجود داشته باشه که سیاستهای کیفری روز رو هدف قرار بده. وقتی با یکسری رفتارهای ناهماهنگ جامعه مواجه می شویم انتظار آن است که در بحث به روزرسانی آنچه که در حقوق کیفری داره مطرح میشه بتونه به این سوال ها جواب بده که چرا جامعه چنین گام هایی رو بر می داره و چنین حرکتهایی از خودش بروز ظهور میدهد. در بحث حقوق عمومی نوع رابطه دولت و ملت کاملا متغییر شده، کاملا همچنان درحال ادامه یافتنه کتابهای حقوق عمومی گذشته رو تجربه بکنیم کلماتی مثل فرمانبر و فرمانده در روابط حاکمیت زیاد موج میزنه ولی امروز شاید نتونی از روابط فرمانبر و فرمانده در شهروندی صحبت بکنی، امروز ادبیات شهروندی خودنمایی می کنه، سایر حوزه ها هم به همین صورت تغییر شکل یافته است.
اما انتظار دیگری که از حکمت اسلامی می رود آن است که بومی سازی شود. بومی سازی به معنای همسان شدن با ارزش های ملی، ارزش های دینی، ارزش اجتماعی و حتی ارزشهایی که ریشه در آداب و رسوم، سنتهای و هنجارهای ملت عزیز ایران، مردم بزرگوار ایران دارد. طبیعتا هر دانش حقوق ابعاد گوناگونی دارد. این دانش نباید بی اعتنا به این ارزش ها باشه در سطح قانون گذاری، در حوزه حکمرانی ، در فضای سیاست گذاری، در فضای مقرره گذاری و در فضای ارائه خدمات و فعالیت که بیت الغزل های دنیای حکمرانی را داره امروز رقم می زنه ، در بحث پاسخگو بودن، مسئولیت پذیر بودن، تبعیت از اصل حاکمیت قانون و امثالهم مسائلی است که حقوق نباید بی اعتنا به ارزشهای محوری جامعه ای باشه که در آن داریم نفس مبکشیم.
ماده۲۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر وقتی به این فضا نزدیک میشه سخنی داره و اون سخن اینه که هر کسی در برابر جامعه ای که بستر رشد او را داره فراهم میکنه مسئولیت داره، پس در واقع حقوق نسبت به این جامعه که بستر رشدش رو فراهم کرده اندیشمندان حقوق ،حقوقدانان، صاحبان قلم و خرد که در این جامعه زمینه ی رشد خودشون رو تجربه کردن طبیعتا نسبت به ارزشهای موجود در این جامعه باید احساس مسئولیت داشته باشند و این به معنای بومی سازی است. طبیعتا وقتی به روزرسانی انجام می گیره، وقتی بومی سازی انجام میگیره باید کارآمد هم باشد. منظور از کارآمدی یعنی اینکه این دانش باید بتواند به حل مسئله کمک بکنه. ما یک حقوق صرفا ارزشی را اگرچه خوب می دانیم، اما کافی نمی دانیم و مطلوب نیست، این حقوق قطعا باید خودش را در بستر حل معضلات کلان جامعه نشان بدهد.
حقوق چگونه می تواند روابط شهروندی را سامان بدهد به گونه ای که جامعه ارزان و ارزانتر اداره شود و اعتماد عمومی افزایش یابد و میزان اطاعت پذیری از قانون به نحو قابل توجهی و چشمگیری رشد یابد و میزان تخلفات، میزان جرائم و میزان مجرمیتها و امثالهم کاسته شود ؟! آمار زندان ها روز به روز کمتر شود؟ آمار افراد مبتلا به مواد مخدر و امثالهم فضای اشتغال، فضای امید، فضای کارآفرینی و امثالهم ، دنیای حقوق چه قدم هایی می تواند برای حل این مسائل، افزایش ارزش ملی پول و امثالهم رو رقم بزنه؟! اینا مباحثی هست که وقتی ما از واژه های کارآمد، به روز شده و مطابق با ارزش ها حرف می زنیم متوجه میشویم و همچنین ناظر بر حل مسئله می باشد.
سوال ۶: ** جناب دکتر یه توضیح مختصر در مورد ارسال مقالات به دوفصلنامه حکمت اسلامی و حقوق بفرمایید. و این که سایر رشته های علوم انسانی به جز رشته حقوق هم می تونن مقاله ارسال کنند؟!
اصل این مجله حکمت اسلامی و حقوق است و طبیعتا اونی که برای ما مهمه اینه که ۲تا مولفه در مقالات دیده بشود :
۱- حکمت اسلامی
۲- حقوق
البته ما غافل از بحث مطالعات میان رشته ای نیستیم. فرض بکنید: هنر ،معماری، شهرسازی، روان شناسی که بتواند با حقوق ارتباط برقرار کند و علم کلام جامعه شناسی و سایر علوم. بنابراین یک حکمت اسلامی، دو حقوق. حقوق به تنهایی یا در قالب مطالعات میان رشته ای در بستر چاپ مقاله در این نشریه رو فراهم کرده.
سوال آخر ؛ آقای دکتر سخن آخر:
دنیای که ما داریم تجربه می کنیم به دو دلیل کاملا متفاوت از دنیای گذشته ما است . یک به دلیل گسترش بیش از اندازه و اجتناب ناپذیر روابط کشورها با یکدیگر و همچنین به روابط انسان ها با یگدیگر، در ساحتهای گوناگون. اگر تا دیروز نیاز کشورها به یکدیگر فقط در حوزه مباحث اندکی مثل صلح و جنگ بود، امروز در لابه لای روابط شما شاهد گسترش این سطح از وابستگی متقابل و مکمل هستید. تحول دیگری که ما تجربه کنیم که موج چهارم تحولات اجتناب ناپذیر نام گرفت، بحث وابسته حداکثری همه انسان و کشورها به دنیای فناوری و تکنولوژی است، مخصوصا هوش مصنوعی که به شوخی گفته می شود انسانهای قبل از هوش مصنوعی و انسان های بعد از هوش مصنوعی. که تداعی گر انسان های ماقبل تاریخ و ما بعد تاریخ خواهد بود. اگرچه کمی این سخن و شاید هم بیشتر ، اقرار آمیز تلقی شود اما تصویر و صورت پردازی که از تحولات در این زمینه در حال نمایش دادن است بی ارتباط با این مزاح و شوخی هم نیست. این دو تحول نشان می دهد سرنوشت بشریت هم ازجهت سخت افزاری و هم از جهت نرم افزاری به شدت به یکدیگر گره خورده، در حال گل خوردن است.از این جهت نگاه به حقوق فردی دیگر نمیتواند همه ی ارزشهای بنیادین را نشان دهد . چنانچه توجه به حقوق نسل دوم هم تا حدودی در این زمینه میتواند نقش آفرین باشد. بی جهت نیست که امروزه سخن از حقوق هویت بخش و وابسته گر تحت عنوان نسل سوم (third generation) و با عنوان سالدریتی (solidarity) حق بر همبستگی مطرح می شود. محیط زیست در این راستا نماد و نمودی بزرگ از این حق برهمبستگی بین المللی است. بیماری های واگیردار ،مسری ،مهاجرت، تروریسم، پولشویی، و دهها مثال دیگر که تا دیروز حتی اسمی از آنها نبود ولی امروز بزرگترین چالشهای بین المللی رو به خود اختصاص داده واقعیتی اجتناب ناپذیر و مویدهایی بر درک درست این دو تحول پیش گفته را فراروی همه انسانها و سیاست گذاران و سیاست مداران بشری و جهانی قرار می دهند. و در این راستا حقوق بین الملل می تواند نقش بسیار مهمی را برای ایجاد یک نظم عادلانه رقم بزند هنر انسان های بزرگ در این بستر و در این فضا آن است که بتوانند به نقش آفرینی فعال گام بگذارند و به عنوان یکی از هنرمندی هایی که باید از آن نام ببریم دنیای ارزشهای اسلامی است که حقوقدان مسلمان نه تنها در ایران بلکه در سراسر کشورهای اسلامی یک چیزی در حدود ۵۱ کشور را به خود اختصاص می دهند باید با این نگاه و در راستای تکریم و پاس داشت ارزش های جهان شمول اسلامی که حقیقتا می توانند زمینه ای بالندگی مادی و معنوی رو رقم بزنند را ان شاءالله فراهم بکنند. بگذریم از برخی از تفاسیر که به شدت آزاردهنده است و رفتارهای آزاردهنده تر از آن تفسیرها را مشاهده می کنیم. کسانی که با علم کردن اسم دین و تعصب به نبی مکرم اسلام زشت ترین رفتارهای بشری را رقم زدند و اگر بگوییم این ها در واقع اسلام ستیزان بودند که به نام اسلام قدم برداشتند، سخنی به گزافی نگفته ایم و اقدامات تروریستی وحشتناکی که این ها به نام اسلام و در راه دفاع از خدا و رسول خدا انجام دادند، از این فضا اگر عبور بکنیم و این را یک قطعه ای تاریک از تاریخ ما مسلمانان تعریف بکنیم، اگر از این فضا عبور کنیم و آن را به کناری بگذاریم، اما عقبه این نگاه، نگاه بلند و دامنه دار به ما این حقیقت رو نشان میدهد که ظرفیتهای بی انتهای اسلامی و مخصوصا علوی می تواند این تحولات را به خوبی راهبری کند و به امید آن که بتوانیم چنین فضایی رو تجربه بکنیم. ان شاء الله…

اسماء شهریاری/ خبرنگار گروه حقوق بین الملل اقتصاد و فناوری