کلیاتی دربارۀ فیلسوف مسلمان، معلم ثانی، ابونصر فارابی / ۳۰ آبان روز بزرگداشت فارابی / روز حکمت و فلسفه
ابونصر محمدبن محمد طرخانی، ملقب به فارابی، در حدود سال ۲۵۷هجری قمری/ ۸۷۰ میلادی در دهکده‌ی «وسیج» از ناحیه‌ی پاراب (فاراب) در فرارود (شهر اُترار کنونی در جنوب قزاقستان) یا پاریاب (فاریاب) خراسان در افغانستان کنونی متولد شد. پدر وی «محمد بن اوزلغ» یکی از سردارهای سپاه سامانیان بود. والدین فارابی جزو آن دسته از ایرانی هایی بودند که به ترکستان مهاجرت کرده بودند.
فارابی در همان ابتدا از هوش قابل توجهی برخوردار بود، به همین دلیل به راحتی تمام مطالبی که به او آموزش داده می شد را یاد می گرفت. میزان استعداد وی به سرعت در همه جا پیچیده شد و نام وی به عنوان یک دانشمند و فیلسوف بر سر زبان ها افتاد.
فارابی دوران آموزش و پرورش ابتدایی و متوسطه ی خود را در مکتب خانه ها، مساجد محلی و مسجد جامع شهرها پشت سر گذاشت. از تربیت شدگان حوزه علمی مرو بود قسمتی از منطق و علوم فلسفی را فرا گرفت، همه کتب ارسطو را مطالعه کرد و بر معانی آنها واقف شد، سپس برای ادامه تحصیل روانه ی بغداد شد، پس از آن فارابی به شهر بغداد بازگشت و در آنجا شاگردان زیادی نزد وی مشغول فرا گردن علوم مختلف شدند. یکی از مشهورترین شاگردان وی در آن زمان، «یحیی بن عدی» فیلسوف مشهور مسیحی بود. پس از بغداد به مصر و از آنجا به شام رفت و بیشتر طول زندگی خود را در دارالخلافه حکومت عباسیان در بغداد سپری کرد.
دانش و تخصص فارابی
فارابی یکی از بزرگ ترین دانشمندان ایرانی می باشد که در زمینه های مختلف از جمله ریاضیات، جامعه شناسی، موسیقی، پزشکی، منطق و فلسفه تخصص داشته است به همین دلیل به ایشان لقب «معلم ثانی» داده شده است. لازم به ذکر است که فارابی شاگرد یوحنا بن حیلان می باشد.
بیش ترین آثاری که از فارابی بر جا مانده است در زمینه های منطق، جامعه شناسی، دانشنامه نویسی و فلسفه می باشد. گرایش فارابی به مکتب نوافلاطونی بود که بیش تر تلاش آن ها بر این بود که تفکرهای ارسطو و افلاطون را با الهیات توحیدی هماهنگ نمایند. فارابی در فلسفه ی اسلامی نیز از دانشمندان مشایی به حساب می آید.
یکی از اصلی ترین دلایلی که باعث شده است فارابی را به عنوان معلم ثانی بخوانند، شرح های ارزشمندی است که بر آثار ارسطو نگاشته است. همچنین لازم است بدانید که فارابی در کشورهای غربی نیز از شهرت بالایی برخوردار است؛ به حدی که در قرون وسطی برخی از آثار وی به زبان لاتین ترجمه شده بود.
از جمله معروف ترین آثاری که از فارابی برجای مانده است، می توان به «احصاء العلوم»، «فصول الحکم»، «الجمع بین الرایین» و «اغراض ما بعد الطبیعه ارسطو» اشاره کرد.
لازم به ذکر است که فارابی در دوران خود در علوم مختلف بی همتا بود. وی راجع به تمام دانش ها و علوم زمان خود کتاب نوشته است. از آثاری که از فارابی به یادگار مانده است به راحتی می توان دریافت که وی در علوم مختلف از قبیل «کیمیا»، «ریاضیات»، «زبان»، «علوم نظامی»، «طبیعیات»، «هیئت»، «فقه»، «الهیات»، «منطق»، «موسیقی» و «علوم مدنی» نیز تخصص فراوانی داشته است.
فارابی توانست یک مکتب جدید و کامل را تاسیس نماید و این در حالی اتفاق افتاد که اولین فیلسوف اسلامی، کندی که راه را برای سایر اندیشمندان پس از خود هموار کرده بود، نتوانسته بود یک مکتب فلسفی تاسیس نماید.
ابن رشد و سایر حکمای اسلام و عرب، برای فارابی احترام قابل توجهی قائل بوده اند، همچنین شیخ الرئیس ابوعلی سینا خود را به نوعی شاگرد مکتب فارابی می داند و ایشان را در جایگاه استادی خود بر می شمارد، به گونه ای که در این مورد گفته است: «تنها به دلیل مطالعه کردن رساله های فارابی قادر بوده تا منظور ارسطو را از کتاب متافیزیک درک کند».
آثار فارابی:
• ما ینبغی ان تعلم قبل الفلسفه (آنچه شایسته است قبل از فلسفه فرا بگیری)
• السیاسه المدنیه (سیاست شهری)
• الجمع بین رأی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطو طالیس (جمع بین آراء دوحکیم بزرگ، افلاطون الهی و ارسطو)
• رساله فی ماهیه العقل (رساله ای درباره ماهیت و چیستی عقل)
• تحصیل السعاده (به دست آوردن سعادت)
• اجوبه عن مسائل فلسفیه (پاسخ هایی به مسائل فلسفی)
• رساله فی اثبات المفارقات (رساله ای در اثبات وجود موجودات غیر مادی)
• اغراض ارسطو طالیس فی کتاب مابعد الطبیعه (مقاصد ارسطو در کتاب متافیزیک)
• رساله فی السیاسه (رساله ای در سیاست)
• فصول الحکم (جداکننده های حکمت)
منبع : بیتوته