حرکت استراتژیک ایران در مسیر آینده: توسعه فناوری کوانتوم با حمایت معاونت علمی ریاست‌جمهوری
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با هدف تقویت زیست‌بوم فناوری‌های نوظهور، توسعه فناوری کوانتومی را به‌عنوان یکی از اولویت‌های راهبردی در دستور کار قرار داده است؛ فناوری‌ای که می‌تواند نقش مهمی در حل مسائل پیچیده جهانی و پیشرفت فناورانه کشور ایفا کند.
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با درک اهمیت فزاینده فناوری کوانتومی در آینده جهان، توسعه این حوزه راهبردی را در اولویت برنامه‌های حمایتی خود قرار داده است.
به گزارش اقتصاد و فناوری از این معاونت، نام‌گذاری سال ۲۰۲۵ به‌عنوان «سال کوانتوم» در سطح بین‌المللی، بیانگر نقشی است که این فناوری در حل چالش‌های پیچیده و تحول دیجیتال ایفا خواهد کرد. این رویداد فرصتی راهبردی برای کشورهایی همچون ایران فراهم می‌کند تا با سرمایه‌گذاری هدفمند، جایگاه خود را در زنجیره جهانی نوآوری تثبیت کنند.
فناوری کوانتومی که فراتر از توانمندی‌های فناوری‌های مرسوم عمل می‌کند، تاکنون توانسته است اثربخشی تحول‌آفرین خود را در حوزه‌هایی همچون داروسازی، امنیت ارتباطات، انرژی، پزشکی، و محاسبات به نمایش بگذارد.
این فناوری میان‌رشته‌ای، ترکیبی از فیزیک، مهندسی و علوم رایانه است که امکان پردازش هم‌زمان اطلاعات، اندازه‌گیری‌های فوق‌دقیق و برقراری ارتباطات بسیار امن را فراهم می‌آورد. رایانه‌های کوانتومی، نسل جدیدی از محاسبات فوق‌سریع را ممکن می‌سازند؛ حسگرهای کوانتومی با دقت بالا، ابزارهایی کلیدی در تصویربرداری پزشکی و اکتشافات فراهم می‌کنند؛ و ارتباطات کوانتومی، بستری امن‌تر از رمزنگاری‌های رایج ارائه می‌دهند.
برآوردها نشان می‌دهد بازار جهانی فناوری‌های کوانتومی تا سال ۲۰۳۵ از مرز یک تریلیون دلار عبور خواهد کرد. کشورهای پیشرو، با سرمایه‌گذاری‌های کلان و سیاست‌گذاری‌های بلندمدت، در تلاش‌اند جایگاه خود را در این رقابت راهبردی تثبیت کنند.
ایران در مسیر توسعه فناوری کوانتومی
ایران نیز طی سال‌های اخیر، با رویکردی تدریجی و هوشمندانه، گام‌هایی در جهت ورود به این عرصه پیشرفته برداشته است. اقدامات اولیه شامل فرهنگ‌سازی و آموزش مفاهیم کوانتومی در دانشگاه‌ها، تولید محتوای علمی و تربیت نیروی انسانی متخصص بوده است. ظرفیت‌های علمی کشور در حوزه‌هایی مانند فیزیک، فوتونیک و ریاضیات نظری، زیرساخت مناسبی برای توسعه این فناوری فراهم کرده‌اند.
دانشگاه‌های برجسته‌ای چون دانشگاه تهران، صنعتی شریف، صنعتی اصفهان و پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، پروژه‌هایی در زمینه اطلاعات کوانتومی، مواد کوانتومی و اپتیک کوانتومی تعریف کرده‌اند. همچنین مقالات علمی معتبر از سوی پژوهشگران ایرانی در نشریات بین‌المللی منتشر شده است.
آزمایشگاه‌های تحقیقاتی با تجهیزات تخصصی در زمینه فوتونیک و درهم‌تنیدگی کوانتومی ایجاد شده‌اند و شبکه‌هایی از پژوهشگران میان‌رشته‌ای نیز برای گسترش همکاری‌ها و توسعه این فناوری شکل گرفته‌اند. با این حال، کشور همچنان فاصله محسوسی با مرز فناوری‌های تجاری دارد و برای تبدیل دانش به محصول، نیازمند سیاست‌گذاری دقیق‌تر و حمایت‌های هدفمندتر است.
نقش‌آفرینی معاونت علمی در راهبری فناوری کوانتوم
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، اقدامات مؤثری را برای پیشبرد این حوزه راهبردی برنامه‌ریزی کرده است. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حمایت مالی از پروژه‌های تحقیقاتی از طریق بنیاد ملی علم ایران؛
ترویج آموزش فناوری کوانتوم در دانشگاه‌ها و مدارس؛
حمایت از فعالیت‌های میان‌رشته‌ای و ایجاد مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌های تخصصی؛
پشتیبانی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه‌های نوظهور؛
تسهیل همکاری‌های دانشگاه و صنعت و تدوین اولویت‌های ملی در این زمینه.
فناوری کوانتومی نیازمند تربیت متخصصانی با دانش عمیق در فیزیک، ریاضی، مهندسی و علوم رایانه است. این فرایند نیاز به زمان، زیرساخت، نرم‌افزار، و تعاملات علمی گسترده با کشورهای پیشرو دارد. اما انتقال فناوری و تجهیزات، با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، با موانعی جدی مواجه است.
به دلیل ماهیت پرریسک و بلندمدت این حوزه، ورود بخش خصوصی نیازمند مشوق‌های ویژه و حمایت‌های ساختاری است. کشورهایی که در این مسیر پیشتازند، سال‌هاست سرمایه‌گذاری‌های کلان در این زمینه انجام داده‌اند. ایران با وجود آغاز مناسب، همچنان در مراحل ابتدایی این مسیر قرار دارد.
حمایت از راه‌اندازی آزمایشگاه‌های تخصصی در زمینه‌هایی مانند اپتیک، حسگر و محاسبات کوانتومی، پشتیبانی فنی از گروه‌های پژوهشی دانشگاهی، تعامل با کشورهای همسو، و بهره‌گیری از ظرفیت ایرانیان متخصص مقیم خارج، می‌تواند زمینه‌ساز ارتقای جایگاه علمی ایران در این حوزه شود.
اگر این حمایت‌ها ادامه‌دار باشد و سرمایه‌گذاری‌ها در مسیر آموزش، پژوهش و زیرساخت هدفمند شود، ایران می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور به یکی از بازیگران تأثیرگذار فناوری‌های کوانتومی در سطح جهانی تبدیل شود. آینده‌ای که با وجود پیچیدگی‌های فراوان، با تکیه بر نخبگان داخلی، همکاری بین‌نهادی و عزم ملی قابل تحقق خواهد بود.
منبع: ایرنا