بررسی بلاکچین و اثر آن بر سازمان ها، افراد, فعالیت ها و اطلاعات منابع / ۳ شهریور ۱۴۰۳

۱- محمد رحمانی: دکترای مهندسی فناوری اطلاعات ، دانشگاه تهران
۲-فرامرز حیدری: کارشناسی ارشد مدیریت کسب و کار-بازاریابی،دانشگاه پیام نور کرج faramarzheidary1362@gmail.com
۳- سعید کوولی: دانشجوی کارشناسی ارشدمدیریت دولتی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد ممقان saeid.kvl7119@gmail.com
بلاک چین چیست؟
بلاک چین شبکه ای است که با استفاده از تکنولوژ ی های غیرمتمرکز و رمزنگاری، تاریخچه تمام تراکنش های انجام شده با دارایی های دیجیتال مانند بیت کوین را در یک دفتر کل دیجیتال و عمومی ذخیره میکند. امکان تغییر در اطلاعات ذخیره شده در بلاک چین وجود ندارد و تمام اطلاعات ثبت شده در آن به صورت شفاف در اختیار کاربران قرار میگیرد. شبکه بلاکچین همان چیزی است که حذف بانکها و مؤسسات مالی از تراکنشهای داراییهای دیجیتال را امکانپذیر کرده و امنیت ارزهای دیجیتال را تضمین میکند؛ موضوعی که باعث شده داراییهای دیجیتال طرفداران زیادی پیدا کنند. برای اینکه یک کالای خاص تولید شود و در اختیار مشتری قرار بگیرد یا یک خدمت مشخص توسط سازمانی ارئه شود، فرایند مشخصی باید طی شود. این مسیر، که به آن زنجیره تامین میگویند، تامین مواد اولیه از تامینکننده)ها(، تولید، تحویل به مشتری و خدمات پس از فروش را شامل میشود. همچنین به همه فرایندهایی که این زنجیره را تسهیل یا به بهبود آن کمک میکند. در این پژوهش سعی شده علاوه بر مرور اجمالی بر مفاهیم بلاکچین و زنجیره تامین به بررسی مزیت ها و چالشهای پیش روی بلاکچین و زنجیره پرداخته و همچنین پروژه های کاربردی در زمینه بلاکچین معرفی میگردند. علاوه بر آن یکسری از چارچوب های بکارگیری بلاکچین در زنجیره تامین صنایع مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. بلاک چینها بیشتر به دلیل نقش حیاتی در سیستمهای ارزهای دیجیتال برای حفظ یک رکورد امن و غیرمتمرکز در تراکنشها شناخته میشوند، اما موارد استفاده از آ نها به ارزهای دیجیتال محدود نمیشود.

تاثیر فناوری های جدید بر روی کسب و کارها
بیش از یک دهه است که شاهد تغییراتی اساسی در نحوه عملکرد کسب و کارها هستیم. معرفی ابزارها و استراتژ ی های جدید، امکانات نوآورانه و خلاقانه، تاثیر فناوری بر کسب و کار را بیش از پیش تقویت نموده اند . اثر فناوری بر بیزنس، نهادها و سازمانها را با سرعت و سهولت قابل مشاهده و دسترسی نموده است .به این ترتیب صاحبان کسب وکارها قادرند فرآیندهای داخلی خود و همچنین خدماتی را که ارائه میدهند را بهبود بخشند و در نهایت افزایش چند برابری سودآوری را تجربه نمایند. استراتژ ی های پیرامون نقش فنآوری اطلاعات در کسب و کار ایران، طی چند سال گذشته به دلیل مزایایی که کسب و کارها در نتیجه اتخاذ چنین را ه حل هایی از آن برخوردار شده اند، محبوبیت فوق العاده ای به دست آورده اند.

مدیریت زنجیره تامین
مدیریت زنجیره تأمین(SCM) فرآیند و فعالیت تأمین مواد اولیه یا اجزای سازمانی است که شرکت برای ایجاد یک محصول یا خدمات و ارائه آن به مشتریان نیاز دارد. هدف مدیریت زنجیره تأمین، بهبود عملکرد زنجیره تأمین است. به بیان دیگر اطلاعات به موقع و دقیق زنجیره تأمین به تولیدکنندگان این امکان را میدهد تا فقط محصول قابل فروش را تولید و ارسال کنند. سیستمهای زنجیره تأمین موثر به تولیدکنندگان و خردهفروشان کمک میکنند تا فعالیت اضافی را کاهش دهند. این امر هزینه تولید، حمل و نقل، بیمه و ذخیره سازی کالاهایی را که قابل فروش نیستند، کاهش میدهد. زنجیره تامین به طور سنتی یک سیستم خطی است. سیستم مدیریت زنجیره تامین(SCM) عملیات هماهنگ سازی جریان واردات، امکانات، و اطلاعات است که آنها از مواد خام به قطعات انتقال دهنده از تولید کننده به عمده فروشان به خرده فروشان به مصرف کننده منتقل می کند .این مسیر شامل تولید ، ثبت سفارش ، جمع آوری اطلاعات و توزیع کارآمد و به موقع کالا و خدمات میباشد.
فناوری بلاکچین
اصطلاح بلاک چین در حالت لغوی به معنای زنجیرهایی از بلاک هاست. فناوری بلاک چین مفهومی نسبتاً جدید است که امکان ثبت داده ها در فضایی به نام بلاک و سپس اتصال این بلاک ها به هم مانند یک زنجیره را فراهم میکند. همین اتصال وجه به تأثیر موجی بلاک چین روی بخشها و صنایع مختلف، از امور مالی گرفته تا زنجیره تأمین و حتی آموزش و پرورش، آشنایی با این فناوری و نحوه به کارگیری مؤثر آن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است .کاربردهای فناوری بلاک چین در دنیای واقعی، آنقدر زیاد و جذاب است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. فنآوری بلاکچین برای حمایت تبادلات در زمینه رمزنگاری بوجود آمد تعریف رسمی این تکنولوژی را ریسیوس ارائه داد :
نمونه ای هایی از استفاده بلاکچین در زنجیره تامین
فنآوری های بلاکچین می توانند در عملیات و حوزه زنجیره تأمین نیز نقش بسزایی داشته باشند و باعث دگرگونی زیادی شوند .همانطور که قبلا عنوان گردید استفاده از بلاکچین در موارد غیرمالی به تازگی در حال رشد است و در برخی پروژه ها و شرکتها بکار گرفته شده است. در ادامه به برخی از این تجربیات اشاره میگردد :
: Provenance پروژه
Provenance یک پروژه آزمایشی در اندونزی انجام داد تا قابلیت ردیابی در صنعت ماهیگیری را فراهم کند . با استفاده از تلفنهای همراه ، بلاکچین و برچسپ زنی هوشمند ،Provenance ماهی صید شده توسط ماهی گیران را ردیابی کرد .آنها موفق به ردیابی ماهی در اندونزی برای شش ماه نخست سال ۲۰۱۶ شدند. سیستمهای ردیابی عمدتا براساس گزارش ها پایدار هستند .
پروژه Alibaba : Alibaba باBlackmores ، AusPost وPwc برای بررسی استفاده از بلاکچین برای مبارز ه با کلاهبرداری در مواد غذایی همکاری کردند که شامل فروش مواد غذایی با کیفیت پایین و اغلب با مواد تقلبی است .هدف چهار شرکت توسعه یک ” چارچوب اعتماد غذا ” به منظور کمک به بهبود انسجام و قابلیت ردیابی زنجیره تامین جهانی است .آنها در حال کار برای توسعه یک مدل راه حل به کمک بلاکچین هستند که شرکت کنندگان در زنجیره تامین میتوانند از آن استفاده کنند پروژه Gemalto : Gemalto با یک شرکت بیمه همکاری کرده است که تحویل داروهای حساس به دما از تولید کننده دارو به بیمارستانها در آب و هوای گرم را پوشش میدهد .از دماسنج های دیجیتال برای ثبت منظم درجه حرارت دارو استفاده میشود .این داده ها در بلاکچین ثبت شده و وظیفه انتقال و پاسخگویی در بسیاری از نقاط در امتداد زنجیره تامین دارد. بلاکچین به اداره آن فرآیند کمک میکند و الزامات دارویی را تضمین می کند.

کاربردهای بلاکچین در زنجیره تامین
با توسعه اینترنت و در دسترس بودن برخی فناوریهای پیشرفته دیگر از طریق اینترنت ، زنجیره تأمین در دهه گذشته تغییر قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. بلاکچین را می توان در چهار حوزه اصلی استفاده کرد : مالی ، مراقبت های بهداشتی ، دولتی و خرده فروشی و تولید. از طرفی بلاکچین به عنوان پتانسیل فو ق العاده ای برای بهبود فرآیندها و تقویت مدل های تجاری در مدیریت زنجیره تأمین استفاده می شود. ویژگی های بلاکچین امکان استفاده را در زمینه عملیات و مدیریت زنجیره تأمین فراهم می کند. در ادامه به تشریح چهار حوزه مدکور پرداخته می شود :
دارایی: برای هر دو نوع دارایی ملموس ) دارایی فیزیکی ( و دارایی های نامشهود )یعنی اسناد( ، داشتن سوابق دقیق و قابل اعتماد برای شناسایی مالکیت و اطمینان از صحت و نیز کامل بودن اطلاعات ارزشمند مرتبط با دارایی ها بسیار مهم است .
تایید هویت : هویت دیجیتالی و سوابق خصوصی از طریق اسناد حقوقی رمزگذاری شده ایمن قابل ذخیره و تأیید هستند. ،
تراکنش: یکی از ویژگیهای کلیدی بلاکچین ایجاد دفترکل تراکنش های غیر متمرکز و توزیعی است. این مساله منجر به سابقه قابل رسیدگی و ثابت معاملات بین طرفین مختلف در زنجیره تامین میگردد.
مزیت های بلاک چین در زنجیره تامین
۱.شفافیت پیشرفته: مستند سازی محصول سفر در سراسر زنجیره تامین واقعی را نشان می دهد منشاء و نقطه تماس،که باعث افزایش اعتماد وکمک به از بین بردن ابهامات کمک می کند.
۲. مقیاس پذیری بیشتر: تقریبا با هر تعداد از شرکت کنندگان، دسترسی به هر تعداد از نقاط ملزوم ممکن است.
۳. امنیت بهتر: قوانین مشترک و غیر قابل حذف که با کدبندی می تواند به طور بالقوه ممیزی های مورد نیاز سیستم و فرایندهای داخلی را از بین ببرد .
۴. افزایش نوآوری: در این راستا فرصت های فراوانی به وجود آمده است ، استفاده جدید و تخصصی برای تکنولوژی با یک نتیجه معماری غیر متمرکز از آن جمله است .
۵. چالش های پیش روی بلاکچین در زنجیره تامین
علاوه بر مزیتها و پتانسیلهای مناسبی که میتوان برای برای بلاکچین در زنجیره تامین در نظر گرفت ، اما این تکنولوژی نوپا با چالشها و مسایل زیادی مواجه است. محدودیت هایی که تا کنون اجازه جهانی شدن استفاده بلاکچین در زنجیره تامین را نیز نداده اند. در ادامه به سه مورد از مهمترین این چالش ها بطور مختصر اشاره میگردد :
• زنجیره تامین جهانی در محیطی پیچیده عمل میکند که به شرکت های مختلف نیاز دارد تا با قوانین ، مقررات موسسات مختلف انطبا ق داشته باشند .آنها شامل قوانین و مقررات دریایی ، قوانین تجاری ، قوانین مربوط به مالکیت و تملک چندین حوزه قضایی در مسیرهای ناوگانی هستند .از آنجا که شرکتهای بین المللی برخلاف سابقه این قوانین قدیمی ، گمرک و موسساتی که توسط انسانها اداره میشوند، عمل میکنند ، اجرای راه حلهای مبتنی بر بلاکچین میتواند یک کار بسیار پیچیده باشد. پرداختن به این چالش ممکن است به هیچ عنوان کار کوچکی نباشد
۶. معرفی چارچوب های گوناگون بلاکچین در صنایع مختلف
امروزه زنجیره تامین یک هسته اصلی برای شرکت است که حمل و نقل محصولا ت بین طرفین را شامل می شود .با این حال، مشکل این بخش این است که مقیاس آن ممکن است منجر به تاخیر در تحویل کالاها و سایر مسائل شود .علاوه بر این، توزیع کنندگان بزرگ به حجم زیادی از کارگران برای رفع نیازهای فروشگاهها، نیازمندند.همه این مسایل منجربه تاخیر زیادی در پردازش سفارش ها می شود و امکان از دست دادن سفارشات را افزایش می دهد
در مدل خطی زنجیره تامین کشاورزی از تولید کنندگان و واردات به خرده فروشان و خدمات مربوطه است اما از طریق درج بلاکچین، زنجیره تامین اکنون تقریبا غیر متمرکز است و تمام معاملات در بلوک های مربوطه قرار می گیرند .هر عضو زنجیره تامین می تواند معاملات خود را در بلوکی ثبت نموده و درصورت لزوم از آنها استفاده نماید. با این حال، اعضای زنجیره تامین فقط می توانند بلوک های بلاکچینی را که ارتباط مستقیمی با آنان دارند را بخوانند(Vara et al, 2018).

• چارچوبی برای بکارگیری بلاکچین در صنایع گوشتی
سیستم قابلیت ردیابی زنجیره تأمین محصولات گوشتی که در اینجا مدنظر هستند، عمدتاً به فناوری RFID متکی است تا :
پیاده سازی داده ها ، گردش و به اشتراک گذاری داده ها را بتواند در تولید ، پردازش ، انبارداری ، توزیع و فروش زنجیره تامین مواد غذایی را تکمیل کند. علاوه بر این ، از فناوری بلاکچین برای تضمین اطلاعاتی که در این سیستم با قابلیت ردیابی به اشتراک گذاشته شده ، اطمینان حاصل می نماید. این سیستم قابلیت ردیابی نه تنها شامل هر شرکت در زنجیره تأمین محصولات را داراست ، بلکه شامل برخی مراکز بازرسی ایمنی مواد غذایی و نظارت بر کیفیت ، مانند ادارات دولتی و تنظیم کننده های شخص ثالث نیز می شود. به عنوان مثال ، ادارا ت دولتی می توانند از این سیستم برای بررسی وضعیت ایمنی محصولات در هر زمان استفاده کنند. هنگامی که حادثه ایمنی مواد غذایی رخ داد ، آنها می توانند بلافاصله اقدامات لازم را انجام دهند تا از شیوع خطر جلوگیری شود .در شکل ۴ شمایی از این مدل نشان داده شده است(Tian , 2016).

• چارچوبی برای بکارگیری بلاکچین در درمان بیماران
یکی دیگر از کاربردهای بلاکچین درمورد امور درمانی و تشخیص درست پزشکی میباشد. از آنجاییکه عموما حجم داده های مرتبط با بیماران و پرونده های پزشکی بالا میباشد، بلاکچین این پتانسیل را دارد که جهت مراقبت های بهداشتی و بازیابی سلامت افراد نقش مهمی ایفا نماید
شکل ۵ : بکارگیری بلاکچین در درمان های پزشکی

• چارچوبی برای بکارگیری بلاکچین در زنجیره تامین برنج
در این بخش درخصوص بکارگیری بلاکچین در زنجیره تامین برنج بحث میشود. کلیه بخش های زنجیره تامین باید اطلاعات خود را در سیستم ثبت کنند و با هویت و شناسه های دیجیتالی ثبت شده در سیستم بلاکچین مطابقت داشته باشند. مراحل مختلف موجود در زنجیره تامین برنج عبارتند از : تولید ، تهیه ، فرآوری ، توزیع و خرده فروشی. در لینک تولید ، برنج برداشت شده در انواع کیسه های بسته بندی و برچسپ میخورد و با یک پروفایل دیجیتالی وارد زنجیره میگردد. اطلاعات کلیدی در مورد محصول در این پروفایل دیجیتال ذخیره میشود. این اطلاعات شامل : داده های زراعی مثل : خاک ، آب ، مساحت زیر کشت ، فصل کشت ، کیفیت بذر ، شرایط بذر ، شرایط رشد و اطلاعات سموم مورد استفاده نیز میباشد. پس از آن مبادله جدیدی بین کشاورزان و واسطه ها و یا شرکت های فرآوری آغاز شده که پس از انعقاد قرارداد دیجیتالی )هوشمند( بوسیله تگ های مربوطه و شبکه های بی سیم در بلوک زنجیره ذخیره شده و مبادلات در این بخش صورت می پذیرد. در مرکز خرید ، مشخصات دیجیتالی
بلاکچین در ایران
ورود و فعالیت تکنولوژی بلاکچین و به تبع آن رمز ارزها )بخصوص بیت کوین( در ایران سابقه بسیار کمی دارد. عامل محرک روی آوری به این تکنولوژی بیشتر مربوط به تحریم های اقتصادی ایران توسط آمریکا است . در حال حاضر نیز بیشترین تمرکز استفاده از بلاکچین در ایران به مسایل مالی مربوط شده و در سایر مباحث کاربردی بلاکچین هنوز فعالیت بخصوصی صورت نپذیرفته است. ایران در مواجهه با تحریمهای ظالمانه ایالات متحده به مدت ۴۰ سال، شبکهها و روشهای طفره آمیز وسیعی را جهت کنار گذاشتن تحریم ها و کم کردن آثار آن ایجاد کردهاست
با این حال، ایالاتمتحده نشان دادهاست که با انقطاع ایران از سیستم مالی جهانی، هنوز هم میتواند هزینههای قابلتوجهی را بر ایران تحمیل کند، از جمله قطع سیستم سوئیفت بیش از ده بانک ایرانی در اوایل سال ۲۰۱۸ ، دقیقا چند روز بعد از اینکه خزان هداری ایالات متحده تهدید کرد که در صورت ادامه همکاری و ارایه سرویس به موسسات مالی ایران تحری مها را بر روی سرویس ارتباطی بروکسل اعمال خواهد کرد .

• مدل مفهومی برای زنجیره تامین به کمک بلاکچین
زنجیر هی تأمین از قسمتهای مختلفی تشکیل شده است. عملکرد نامناسب و ناهماهنگ در هر کدام از این قسم تها ، میتواند باعث اختلال و ناکارایی عملکرد کلیِ زنجیره شود. در حالت کلی، زنجیرهی تأمین از سه قسمت اصلی تشکیل میشود: تأمین کنندگان مواد اولیه و خام ، کارخانهی سازنده ، توزیع کنندگان .
همانطور که عنوان گردید زنجیره تامین دارای سه بخش اصلی است که هرکدام از این بخش ها دارای کارکرد خاص خود میباشد. بلاکچین با تسهیل فرآیندها و کدگذاری در مراحل مختلف ، فرایندهای زنجیره را تسهیل نموده و اطمینان از کارکرد هربخش را تا حد زیادی تضمین می نماید. در بخش اول زنجیره تامین . که تامین کنندگان مواد اولیه و خام قرار دارند باتوجه به ماهیت این مواد اطلاعات مربوط در بلوک آن ذخیره شده و برچسپ حاوی اطلاعات بر روی آن قرار میگیرد. این اطلاعات در ابتدای امر بسیار حیاتی هستند. در مرحله بعد مواد خام جهت استفاده وارد خط تولید میگردند.
سخن آخر
بلاکچین علی رغم محدودیت های اندکی که برای آن برشمرده شد ، دارای مزایای زیادی جهت توسعه و ارتقای زنجیره تامین صنایع مختلف میباشد. بلاکچین تمامی جنبه های زنجیره تامین را بهم متصل نموده و داده های موجود را : امن تر ، قابل ردیابی و ساختار یافته تر می نماید و این مساله بر همه ذینفعان )مشتریان ، تولیدکنندگان و … ( تاثیر خواهد گذاشت. علاوه بر آنچه عنوان شد بلاکچین برای مدیریت مناسبتر کل فرایند زنجیره تامین از سیستم های قرارداد هوشمند نیز استفاده نموده و باعث حذف واسطه ها و دلالان میگردد و چرخه اقتصادی زنجیره را نیز فعالتر می نماید.

کلمات کلیدی: کسب و کار،بلاکچین،فعالیت،سازمان،افراد،دیجیتال
مرجان محمدتقی/ سردبیر اقتصاد و فناوری