بررسی انواع نکاح از منظر حقوق مدنی ایران / ۳۱ فروردین ۱۴۰۳

پایگاه اطلاع رسانی اقتصاد و فناوری :
اسماء شهریاری : کارشناسی ارشد حقوق بین الملل , پژوهشگر و عضو کانون وکلای دادگستری تهران

نکاح
در این مقاله ما به بررسی انواع نکاح از منظر حقوق مدنی ایران میپردازیم. لازمه تشکیل خانواده ازدواج یا همان عقد نکاح است چه به صورت دائم یا موقت.
طبق قانون مدنی هر خانمی که خالی از موانع نکاح باشد می توان از او خواستگاری کرد. توافق زن و مرد در مورد رابطه زناشویی درآینده ایجاد رابطه زناشویی نمیکند و پیمان نامزدی با دختری که شوهر دارد نامشروع و باطل است. حتی اگر طرفین قسمتی از مهریه را مشص و پرداخت کرده باشند مادامی که عقد نکاح جاری نشده است می توان از وصلت امتناع کرد و طرف دیگر نمی تواند به هیج و جه او را اجبار به ازدواج کند.
طبق قانون مدنی عقد نکاح قبل از بلوغ منوط به اذن ولی و به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است.( سن بلوغ در دختران ۱۳ سال و پسران ۱۵ سال است.)
نکاح در مورد دختران باکره (دخول چه مشروع باشد چه نامشروع موجب سقوط ولایت پدر می باشد) حتی اگر به سن بلوغ رسیده باشند با اجازه پدر یا جد پدری او است و اگر پدر یا جد پدری بدون علت، از دادن اجازه خوداری کند، اجازه او ساقط و با معرفی کامل مرد به دادگاه و شرایط نکاح و مهریه ، پس از اخذ اجازه از داگاه مدنی خاص به دفتر ازدواج مراجعه و عقد را ثبت میکنند. اذنی که پدر برای ازواج میدهد باید مخصوص شخص معین و مشخصی باشد، پدر میتواند از این اذن رجوع کند.
موانع نکاح:
۱. نکاح با پدر و اجداد و با مادر و جدات هر چقدر که بالا برود .
۲. نکاح با اولاد هر قدر که پایین برود .
۳. نکاح با برادر و خواهر و فرزندان آنها تا هر قدر که پایین برود .
۴. نکاح با عمات و خالات خود و عمات و خالات پدر و مادر و اجدات و جدات .
۵. استیفاء عدد :
استیفاء عدد از موانع نکاح به شمار می رود . یعنی اگر مردی چهار زن دائم داشته باشد ، دیگر نمی تواند زن پنجمی را به عقد دائم بگیرد . استیفاء عدد ، مانعی برای ازدواج دائم مرد و موجب بطلان نکاح مجدد است . این مانع اگر چه به صراحت در قانون مدنی نیامده است ، اما با توجه به فقه جزء موانع مسلم نکاح می باشد.
۶. شوهر داشتن زن .
۷. عده داشتن زن .
۸. نکاح با غیر مسلمان .
کفر عبارت است از ناباوری به اسلام و کسی که به یکی از اصول اسلام اعتقاد نداشته باشد کافر است . اگر شوهر در زمان نکاح از اسلام خارج شود ، نکاح خود به خود منفسخ می شود . همچنین در مواردی که زنِ کافر اسلام آورد و شوهر وی همچنان بر کفر خود باقی بماند ، نکاح منفسخ می شود .
۹. لعان :
لعان به معنی ناسزا گفتن و نفرین کردن است و در اصطلاح حقوق یعنی ، زن و شوهر با سوگند خوردن یکدیگر را تخطئه می کنند . بنابراین هنگاهی که مرد به همسر خود نسبت زنا دهد یا فرزندی را که زن به دنیا آورده است از خود نفی کند ، لعان محقق می شود .
۱۰. احرام:
عقد در حال احرام باطل است و با علم به حرمت موجب حرمت ابدی می گردد . بنابراین احرام نیز از موارد موانع نکاح است .
۱۱. قرابت رضاعی:
اگر طفلی شیر زن دیگری غیر از مادر خود را با داشتن شرایط مقرر در قانون بخورد نسبت به آن زن و کودک شیر خوارِ آن زن حرمت ازدواج پیدا میکند .
قرابت رضاعی از حیث حرمت نکاح در حم قرابت نسبی است مشروط بر اینکه
اولا ٌشیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد .
ثانیاً شیر مستقیم از پستان مکیده شده باشد .
ثالثاً طفل لااقل یک شبانه روز و یا ۱۵ دفعه متوالی شیر کامل خورده باشد بدون اینکه در بین غذای دیگر یا شیر زن دیگر را بخورد .
رابعاً شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد طفل باشد .
خامساً مقدار شیری که طفل خورده از یک زن و از یک شوهر باشد .
بنابراین اگر طفل در شبانه روز مقداری از شیر یک زن و مقداری از شیر زن دیگر بخورد ، موجب حرمت نخواهد شد اگر چه شوهر آن دو زن یک نفر باشد . همچنین اگر یک زن یک دختر و یک پسر رضاعی داشته باشد که هر یک را از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد ، آن پسر و یا آن دختر ، برادر و خواهر رضاعی نبوده و ازدواج بین آنها از این حیث ممنوع نمی باشد .
۱۲. محارم سببی:
۱- نکاح بین اشخاص ذیل به واسطه مصاهره ممنوع دائمی است.
۲- بین مرد و مادر و جدات زن او هر درجه که باشد اعم از نسبی و رضاعی
۳- بین مرد و زنی که سابقاً زن پدر و یا زن یکی از اجداد یا زن پسر یا زن یکی از اَحفاد او بوده است هر چند درجه رضاعی باشد.
۴ – بین مرد با دختران زن از هر درجه که باشد ولو رضاعی ، مشروط بر اینکه بین زن و شوهر زناشویی واقع شده باشد.
– جمع دو خواهر:
جمع دو خواهر نیز از موانع نکاح است . به این معنا که دو خواهر نمی توانند با هم در عقد یک مرد باشند . همچنین اگر یکی از خواهران در عده طلاق رجعی باشد ، این حکم جاری است.
– حرمت مشروط ناشی از سه طلاق:
حرمـت مشروط ناشی از سه طلاق : زنی که سه مرتبه متوالی زوجه یک نفر بوده و مطلقه شده بر آن مرد حرام است مگر اینکه به عقد دائم به زوجیت مرد دیگری در آمده و پس از وقوع نزدیکی با او به واسطه طلاق یا فسخ یا فوت جدایی حاصل شده باشد.
– حرمت مشروط ناشی از سه طلاق :
حـرمت ناشی از نه طلاق نیز از موانع نکاح است : به موجب قانون مدنی زن شخصی که به نه طلاق که شش تای آن عدّی است مطلقه شده بر آن شخص حرمت ابدی پیدا می کند .
-خارجی بودن:
یکی دیگر از موانع نکاح می باشد که در قانون بیان شده به طوری که قانونگذار ما در مواد ۱۰۶۰و۱۰۶۱ در این خصوص به ترتیب می گوید: ازدواج زن ایرانی با تبعه ی خارجه در مواردی هم که مانع قانونی ندارد موکول به اجازه ی مخصوص از طرف دولت است. دولت می تواند ازدواج بعضی از مستخدمین و مامورین رسمی و محصلین دولتی را با زنی که تبعه خارجه باشد موکول به اجازه ی مخصوص نماید.
*** در توضیح موارد مذکور باید اظهار داشت که از لحاظ حرمت نکاح ، تفاوتی میان نسب مشروع و نامشروع نیست. بنابراین ولد نامشروع با پدر و مادر طبیعی خود و یا سایر خویشان نسبی خود ، نمی تواند ازدواج کند .
انواع عقد نکاح:
۱.نکاح موقت:
در برخی موارد ممکن است عقد نکاح موقت میان زن و مرد منعقد شود. به واسطه این عقد، زوجین برای مدت معین و محدودی به عقد یکدیگر درمی‌آیند و مهریه به زن تعلق می‌گیرد. در قانون مدنی ایران و در فقه شیعه، عقد موقت به عنوان یک نوع عقد ازدواج یا نکاح شناخته می‌شود و احکام صیغه یا عقد موقت در مورد آن اجرا می‌گردد. با این حال اهل تسنن عقد موقت را به عنوان یکی از اقسام نکاح به رسمیت نمی‌شناسند .
۲.نکاح دائم:
به طور کلی منظور از ازدواج، عقد نکاح دائم است. به واسطه این عقد، زن و مرد برای همیشه با هم محرم می‌شوند و در نتیجه زن می‌تواند از مرد نفقه دریافت کند. هدف چنین عقدی، تشکیل خانواده است و به همین دلیل علی‌رغم وجود حقوق مالی مانند نفقه یا مهریه، جز قراردادهای مالی درنظر گرفته نمی‌شود و احکام معاملات در آن اجرا نمی‌گردد .
عقد نکاح دائم چه تفاوتی با عقد نکاح موقت دارد؟
مهم‌ترین تفاوتی که در انواع نکاح در قانون مدنی و اسلام وجود دارد و در بالا نیز به آن اشاره شد، مساله مدت زمان است که در عقد موقت برای یک زمان محدود و مشخص است اما در عقد دائم همیشگی و دائمی است .
ارث:
در عقد دائم زوجین از یکدیگر ارث می‌برند و اگر هر کدام فوت کند، دیگری در هنگام انجام کارهای انحصار وراثت از اموال او ارث می‌برد. اما در عقد موقت یا صیغه اینگونه نیست و اگر در طول عقد یکی فوت کند، دیگری سهمی از اموال او نخواهد داشت .
نفقه:
در عقد دائم یکی از حقوق مالی زن نفقه است که پرداخت آن به عهده مرد است. مقدار نفقه با توجه به شان زوجه و نظر عرف تعیین می‌شود و شامل همه مخارج زندگی زن است. اما در عقد موقت چنین چیزی وجود ندارد و مرد موظف به پرداخت نفقه نیست. البته لازم به ذکر است که طرفین می‌توانند ضمن عقد ازدواج شرط کنند که زوج به زوجه نفقه بپردازد.
طلاق:
طلاق در عقد دائم تشریفات خاصی دارد و زوجین باید به دادگاه رجوع کنند و مراحل قانونی را طی کنند. علاوه بر این باید در مورد حقوق و تعهدات طرفین و مسائلی مانند نفقه، مهریه، حضانت و غیره توافق کنند. اما در عقد موقت چنین مواردی وجود ندارد و اگر طرفین بخواهند از یکدیگر جدا شوند، باید تا پایان زمان صیغه صبر کنند و یا مرد بذل مدت کند. این دو مورد خود به خود موجب اتمام رابطه زوجیت طرفین می‌شود و نیازی به مراجعه به دادگاه نیست .
مهریه:
عقد موقت بدون مهریه باطل است و بر اساس ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی باید در زمان تنظیم عقد موقت مهریه‌ای برای زن در نظرگرفته شود. اما در عقد دائم تعیین مهریه الزامی نیست و اگر مبلغی به عنوان مهریه تعیین نشود و زن بدون مهریه به عقد مرد درآید، عقد صحیح است. در این حالت زن بعد از ازدواج می‌تواند با مراجعه به دادگاه، به جای مهریه، درخواست تعیین مهر‌المثل نماید.
ادامه دارد…..