ارث و قواعد حقوقی ارث / ۶ تیر ۱۴۰۳

اسماء شهریاری/ عضو کانون وکلای دادگستری مرکز/ ارشد حقوق بین الملل / پژوهشگر

ارث و قواعد حقوقی ارث
ارث به دارای یا حقوقی که فرد با مرگ شخص دیگری مستحق آن میشود، می گویند. ارتداد نیز حکم مرگ را دارد، نانه فردی مرتد شود دارایی و حقوق او به وارثینش میرسد. اموالی که بعد ا درگدشت شص برای وارثینش به ا می ماند را ترکه می گویند. وارثین بعد از ادای حقوق و دیون متوفی می توانند آنه که به آنها به ارث رسیده است را تصرف کنند؛ یعنی ابتدا هزینه‌های تجهیز و تکفین، دیون و واجبات مالی، وصایای میت در یک‌سوم مالش بدون اجازه ورثه و زیادتر از یک‌سوم مال با اجازه آن‌ها و آنچه به فرزند بزرگ‌تر می‌رسد (حَبْوه)، از دارایی‌های متوفا کم می‌شود و سپس ارث به وارثان تعلق می‌گیرد.
دوعاملی که موجب ارث بردن میشود:
۱- نَسَب: ارتباط دو طرف ارث از طریق ولادت، مانند پدری و فرزندی و خواهری و برادری.
۲- سبب : پیوند و قرابت میان دو طرفِ ارث، از طریق غیرنسبی که دو گونه است:
• ازدواج: ازدواج دائم، یا ازدواج موقت با شرط ارث‌بردن در عقد موقت
• وِلاء: پیوندی غیر از تولد و ازدواج که سه نوع است و ارث‌بردن از طریق آن شرایط خاصی دارد:
– ولاء عتق : مربوط به احکام بردگی و کنیزی
– ولاء ضمان جریره : قرارداد ضِمان با شرط ارث
– ولاء امامت : ارث‌بردن امام معصوم در صورت نبود هیچ وارثی
وارثان نَسَبی به سه طبقهٔ اصلی تقسیم می‌شوند و به طور کلی، طبقهٔ پایین‌تر وقتی ارث می‌برد که در طبقه بالاترش وارثی نباشد. هریک از این طبقات نیز مسائل و درجه‌بندی‌های خاص خود را دارند:
– طبقهٔ اول: پدر، مادر، فرزند، نوه (در صورت نبود و فوت فرزند)؛
– طبقهٔ دوم: پدربزرگ و مادربزرگِ پدری و مادری و هرچه بالاتر برود، برادر و خواهر (پدری) یا (مادری) یا (پدری و مادری) و فرزندان آنان در صورت نبودنشان؛
– طبقهٔ سوم: عمو، عمه، دایی و خاله و فرزندان ایشان در صورت نبودنشان. در صورت نبودن موارد پیشین، عمو،‌ عمه، دایی و خاله پدرِ میت‌ ارث می‌برند.
موانع ارث
موانع ارث عبارت‌اند از:
– کفر: به اجماع مسلمانان، کافر از مسلمان ارث نمی‌برد؛ اما به اجماع فقهای امامیه، مسلمان از کافر ارث می‌برد. گفته شده میّت مُرتَد در حکم مسلمان است و کافر از او ارث نمی‌برد.
– قتل: اگر وارثْ قاتل عمدی و ظالمانهٔ مورِّث (مقتول) باشد، از ارث او محروم است و اگر قتل خطایی باشد، فقط از دیه ارث نمی‌برد. اولاد و اقوام قاتل از ارث محروم نمی‌شوند.
– بردگی: بَرده از کسی ارث نمی‌برد، ولو اینکه میت هم بَرده باشد. برده اگر بمیرد، اموالش به شخص حُر (غیربرده) می‌رسد.
– لِعان: اگر میان زن و شوهری لعان واقع شود، از آنجا که لعان باعث قطع پیوند ازدواج و جدایی زن و شوهر می‌شود، آن زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند؛ اما فرزندی که لعان به خاطر او واقع شده، از مادرش ارث می‌برد؛ اما از پدر ارث نمی‌برد.
– بارداری: فرزند مادامی که در شکم مادر است، ارث نمی‌برد؛ اما مانع از ارث‌بردن طبقه و مرتبهٔ بعدی می‌شود. به گفته فقها جنین وقتی ارث می‌برد که در زمان فوت مورِّث، منعقد شده باشد و زنده به دنیا بیاید؛ هرچند پس از تولد فوراً بمیرد. همچنین گفته شده جنین اگر مرده به دنیا آید، مانع ارث طبقه بعد نمی‌شود.
– مفقودالاثر: کسی که غایب و مفقودالاثر شده باشد، مانع از ارث بردن طبقات بعد می‌شود و خود از دیگران ارث می‌برد و به اموالش اضافه می‌شود. البته با معلوم‌شدن فوت مفقودالاثر یا حکم‌دادن حاکم شرع به مرگش، اموالش به ورثه‌اش می‌رسد.همچنین اگر معلوم شود مفقودالاثر قبل از مورّث مرده است، اموالی که از این بابت ارث برده، به متوفی برمی‌گردد و میان ورثه او تقسیم می‌شود.
– زِنا: فرزند حاصل از زنا از پدر و مادرش ارث نمی‌برد و پدر و مادر و نزدیکان ولدالزنا نیز از او ارث نمی‌برند.
– دِین (قرض): برخی قرضی را که همهٔ اموال میت را شامل شود، جزو موانع ارث شمرده‌اند.
– حَجْب: حَجْب در ارث به معنای این است که وارثی، به دلیل بودن وارث دیگر، از کل یا بخشی از ارث محروم می‌شود. از اولی به «حَجبِ حِرْمان» و دومی به «حَجب نُقصان» تعبیر می‌شود.وجود هر طبقهٔ پیشین از طبقات سه‌گانهٔ ارث مانعِ ارث‌بردن طبقهٔ بعدی است.

پایگاه اطلاع رسانی اقتصاد و فناوری/ ارث/ قواعد حقوقی ارث