اختصاصی- دکتر سعید جوی زاده پژوهشگر حوزه گردشگری و هوش مصنوعی: “حکمرانی هوش مصنوعی در گردشگری یک فرصت است”

اختصاصی- اقتصاد و فناوری- دکتر سعید جوی زاده: هوش مصنوعی به صنعت گردشگری فرصت‌های بی‌سابقه و کاربردهای نوآورانه ارائه داده است که تجربه سفر را عمیقاً دگرگون کرده است.

به گزارش اقتصاد و فناوری، دکتر سعید جوی زاده پژوهشگر حوزه گردشگری و هوش مصنوعی در نشستی که با محوریت “حکمرانی هوش مصنوعی در صنعت گردشگری ایران و جهان” در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد به بررسی ابعاد مختلف تاثیر هوش مصنوعی در گردشگری، فرصتها، چالشها و راهکارهای آینده پرداخت و اظهار داشت: هوش مصنوعی به‌عنوان موتور محرک تحولات عصر دیجیتال، صنعت گردشگری را با نوآوری‌های بی‌سابقه روبه‌رو ساخته است. از چت‌باتهای هوشمند که به زبان‌های مختلف به پرسش‌های مسافران پاسخ می‌دهند، تا الگوریتم‌های پیش‌بینی‌کننده که مقاصد و خدمات را بر اساس سلایق شخصی پیشنهاد می‌کنند، این فناوری تجربه سفر را عمیقاً دگرگون کرده است. علاوه بر این، هوش مصنوعی نقش مهمی در بهینه‌سازی هزینه‌ها، مدیریت هوشمند منابع انسانی، و افزایش امنیت مسافران از طریق سیستم‌های تشخیص چهره ایفا می‌کند. این امکانات، تنها بخشی از فرصت‌های بی‌نظیری هستند که هوش مصنوعی در اختیار صنعت گردشگری قرار داده است.

وی افزود:با وجود این پیشرفت‌ها، استفاده از هوش مصنوعی در این حوزه با چالش‌های پیچیده‌ای همراه شده است. حکمرانی هوش مصنوعی در گردشگری نه‌تنها به معنای بهره‌برداری از مزایای این فناوری است، بلکه شامل مدیریت ریسک‌های اخلاقی، حقوقی و اجتماعی آن نیز می‌شود. نگرانی‌هایی مانند نقض حریم خصوصی داده‌های حساس مسافران، سوگیری الگوریتم‌ها در تبلیغ مقاصد خاص، و عدم شفافیت در تغییرات قیمت‌ها، لزوم تنظیم مقررات دقیق و مسئولانه را روشن‌تر می‌کند. به‌علاوه، تنوع قوانین ملی و بین‌المللی در حوزه‌هایی مانند حفاظت از داده‌ها (مثل GDPR) یا محدودیت‌های استفاده از فناوری‌های مبتنی بر تشخیص چهره، ضرورت هماهنگی جهانی را برجسته می‌کند. این چالش‌ها نشان می‌دهند که رشد پایدار صنعت گردشگری وابسته به تعادل هوشمندانه بین نوآوری و تنظیم‌گری است. در حالی که آینده صنعت گردشگری در صورت تدوین راهکارهای جامع، درخشان‌تر از همیشه خواهد بود، ایجاد چارچوب‌های اخلاقی مبتنی بر شفافیت، تقویت همکاری بین دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و کسب‌وکارهای خصوصی، و ادغام هوش مصنوعی در راستای اهداف گردشگری پایدار، کلید موفقیت در این راه است. از مدیریت هوشمند جریان گردشگران برای حفظ محیط‌زیست، تا توزیع عادلانه‌ی فرصت‌های اقتصادی میان مقاصد محلی، هوش مصنوعی در صورت حکمرانی صحیح، نه‌تنها چالش‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه افق‌های جدیدی برای توسعه یک صنعت فراگیر و مقاوم می‌گشاید. این مسیر، تنها با همگرایی فناوری، اصول اخلاقی و تعهد جهانی قابل دستیابی است.

دکتر جوی زاده ادامه داد: هوش مصنوعی، اگرچه یک ابزار قدرتمند برای ایجاد ارزش در صنعت گردشگری است، اما نیازمند چارچوب‌های مدیریتی و حکمرانی شفاف است که بتواند هم نوآوری را تضمین کند و هم از حقوق و مزایای تمام ذی‌حقوق محافظت کند.
حکمرانی داده (Data Governance) در برابر حکمرانی داده گریز (Data Avoidance Governance): تفاوتها و پیامدها
حکمرانی داده (Data Governance):
حکمرانی داده به مجموعه‌ای از سیاست‌ها، فرآیندها و استانداردهای مدیریتی اشاره دارد که برای مدیریت موثر، امن و مسئولانه داده‌ها در یک سازمان یا سیستم طراحی شده‌اند. هدف اصلی این چارچوب، اطمینان از کیفیت، یکپارچگی، دسترسی‌پذیری و امنیت داده‌هاست، به‌ویژه در صنایعی مانند گردشگری که داده‌های حساس کاربران (مانند اطلاعات شخصی، تراکنش‌ها یا ترجیحات سفر) نقش کلیدی در تجربه مشتری و عملکرد سازمان ایفا می‌کنند.
در این رویکرد، تعیین مالکیت داده، رعایت مقررات حقوقی (مانند GDPR)، و شفاف‌سازی فرآیندهای جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و استفاده از داده‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حکمرانی داده به سازمان‌ها کمک می‌کند تا داده‌ها را به‌عنوان یک دارایی استراتژیک بهره‌برداری کنند، بدون اینکه حریم خصوصی یا اعتماد کاربران را به خطر بیندازند. این مدل، با ایجاد زیرساخت‌های قوی و استانداردهای دقیق، از استفاده بهینه از داده‌ها برای ایجاد ارزش حمایت می‌کند.
________________________________________
حکمرانی داده گریز (Data Avoidance Governance):
دکتر سعید جوی زاده اظهار داشت: حکمرانی داده گریز، رویکردی است که بر کاهش جمع‌آوری و ذخیره‌سازی داده‌ها تا حد امکان تمرکز دارد. این مدل ریشه در نگرانی‌های فزاینده درباره نقض حریم خصوصی، سوءاستفاده از داده‌ها و پیامدهای امنیتی دارد. در این چارچوب، سازمان‌ها یا سیستم‌ها تلاش می‌کنند تا با حداقل‌کردن داده‌های جمع‌آوری‌شده، ریسک‌های مرتبط با نشت اطلاعات یا استفاده غیراخلاقی از داده‌ها را کاهش دهند.
برای نمونه، یک پلتفرم گردشگری ممکن است به‌جای ذخیره‌سازی جزئیات کارتهای اعتباری کاربران، از روش‌های پرداخت ناشناس استفاده کند یا داده‌های موقعیت مکانی مسافران را پس از اتمام سفر حذف کند. این رویکرد اغلب در پاسخ به قوانین سختگیرانه حریم خصوصی یا افزایش آگاهی عمومی درباره حقوق دیجیتال شکل می‌گیرد و به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا از ریسک‌های مرتبط با داده‌ها دوری کنند.
________________________________________
تفاوتهای کلیدی و ضرورت تعادل:
۱. هدف:
• حکمرانی داده: بهینه‌سازی استفاده از داده‌ها به‌صورت مسئولانه و رعایت اصول امنیتی و قانونی.
• حکمرانی داده گریز: اجتناب از ریسک‌های ناشی از داده‌ها با محدودکردن دامنه جمع‌آوری و ذخیره‌سازی داده‌ها.
۲. چارچوب عملیاتی:
• حکمرانی داده: نیازمند ایجاد زیرساخت‌های پیچیده است، مانند سیستم‌های رمزگذاری، حسابرسی داده و مدیریت دسترسی.
• حکمرانی داده گریز: بر ساده‌سازی فرآیندها و حذف داده‌های غیرضروری تاکید دارد تا ریسک‌های احتمالی کاهش یابد.
۳. کاربرد در صنعت گردشگری:
• حکمرانی داده: برای شخصی‌سازی خدمات حیاتی است؛ به‌عنوان مثال، پیشنهاد هتل‌ها، مقاصد یا فعالیت‌های تفریحی بر اساس سوابق و ترجیحات کاربران.
• حکمرانی داده گریز: در مواردی که حفاظت از اطلاعات مسافران اهمیت بالایی دارد، مانند سفر به مناطق حساس سیاسی یا محیط‌زیستی، اولویت می‌یابد.
۴. تعادل بین دو رویکرد:
ابن پژوهشگر حوزه گردشگری و هوش مصنوعی بیان داشت: امروزه، بسیاری از سازمان‌ها به دنبال ادغام هوشمندانه این دو مدل هستند. استفاده از تکنیک‌هایی مانند ناشناس‌سازی داده (Anonymization) می‌تواند این تعادل را فراهم کند؛ یعنی امکان استفاده از داده‌ها برای خلق ارزش را بدون افشای هویت کاربران تأمین کند. علاوه بر این، قوانینی مانند GDPR که بر “حداقل‌سازی داده لازم” (Data Minimization) تأکید دارند، این تعادل را تقویت می‌کنند و به سازمان‌ها اجازه می‌دهند تنها داده‌های لازم را جمع‌آوری کنند.
انتخابی متناسب با نیازها
انتخاب بین حکمرانی داده و حکمرانی داده گریز به ماهیت کسب‌وکار، سطح تحمل ریسک و انتظارات مشتریان بستگی دارد. در صنعت گردشگری، جایی که اعتماد مسافران شرط بقا و موفقیت است، ادغام هوشمندانه این دو رویکرد می‌تواند همزمان به بهبود کیفیت خدمات و حفظ حریم خصوصی کاربران کمک کند.
وی در ادامه گفت: آینده متعلق به سازمان‌هایی است که بتوانند از داده‌ها به‌عنوان ابزاری برای خلق ارزش استفاده کنند، بدون اینکه در دام انباشت بی‌ضابطه اطلاعات گرفتار شوند. این تعادل، نه‌تنها به حفظ حقوق کاربران کمک می‌کند، بلکه به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا با رعایت اصول اخلاقی و قانونی، از فرصت‌هایی که داده‌ها ارائه می‌دهند، بهره‌مند شوند.
موفقیت در این حوزه به این بستگی دارد که سازمان‌ها بتوانند با درک عمیقی از نیازهای کاربران و چالش‌های امنیتی، بین استفاده از داده‌ها و کاهش ریسک‌های آن پیوند منطقی برقرار کنند.
________________________________________
۱. هوش مصنوعی در گردشگری: فرصت‌ها و کاربردها
هوش مصنوعی به صنعت گردشگری فرصت‌های بی‌سابقه و کاربردهای نوآورانه ارائه داده است که تجربه سفر را عمیقاً دگرگون کرده است.
• تجربه شخصی‌سازی شده: سیستم‌های پیشنهاد مقصد، هتل یا فعالیت‌های تفریحی بر اساس سلیقه‌های شخصی کاربران عمل می‌کنند. این توانایی به مسافران اجازه می‌دهد تا خدماتی را دریافت کنند که دقیقاً با نیازهای آنها هماهنگ است.
• پشتیبانی ۲۴/۷: چت‌بات‌های هوشمند قادرند به زبان‌های مختلف و بدون محدودیت زمانی به سوالات مسافران پاسخ دهند، تجربه مشتری را بهبود بخشند و هزینه‌های انسانی را کاهش دهند.
• بهینه‌سازی قیمت‌ها: الگوریتم‌های قیمت‌گذاری دینامیک به مدیریت نرخ هتل‌ها، بلیط پرواز و سایر خدمات کمک می‌کنند تا هم تقاضا و عرضه را تعادل دهند و هم به مسافران قیمت منصفانه‌تری ارائه دهند.
• امنیت و شناسایی: استفاده از فناوری‌های تشخیص چهره در فرودگاه‌ها، ورود به جاذبه‌های شلوغ یا حتی رزرو خدمات، امنیت مسافرت را افزایش می‌دهد و تجربه سفر را ساده‌تر و سریع‌تر می‌سازد.
________________________________________
۲. چرا حکمرانی هوش مصنوعی در گردشگری حیاتی است؟
اهمیت حکمرانی هوش مصنوعی در گردشگری به دلیل طبیعت بین‌المللی این صنعت و پیچیدگی‌های حقوقی، اجتماعی و اخلاقی آن، بیشتر از پیش روشن است.
الف) حریم خصوصی داده‌ها:
گردشگری یکی از صنایعی است که حجم عظیمی از داده‌های حساس کاربران (مانند اطلاعات گذرنامه، تراکنش‌های مالی یا محل‌های مسافرتی) را پردازش می‌کند. حکمرانی موثر اطمینان می‌دهد که این داده‌ها به صورت امن و بدون سوءاستفاده مدیریت شوند و قوانین حفاظت از داده‌ها، مانند GDPR اتحادیه اروپا، رعایت شود.
ب) کاهش سوگیری الگوریتمی:
هوش مصنوعی ممکن است به طور غیرنامعین، مقاصد خاصی را اولویت بدهد یا گروه‌هایی را نادیده بگیرد. مثال: اگر یک سیستم پیشنهاد مقصد تنها جاذبه‌های لوکس را تبلیغ کند، کسب‌وکارهای محلی کوچک و مقاصد کمتر شناخته‌شده آسیب می‌بینند. حکمرانی شفاف نقش مهمی در شناسایی و اصلاح این سوگیری‌ها ایفا می‌کند تا برابری و عدالت در ارائه خدمات تضمین شود.
ج) شفافیت و پاسخگویی:
مسافران و ارائه‌دهندگان خدمات حق دارند بدانند تصمیمات AI (مانند تغییرات قیمت یا پیشنهادات مقصد) بر چه اساسی اتخاذ می‌شوند. قوانین حکمرانی باید شفافیت در فرآیندها، مسئولیت‌پذیری در مقابل خطاها و اعتماد متقابل را تقویت کنند.
________________________________________
۳. چالش‌های بین‌المللی و نیاز به همکاری جهانی
گردشگری یک صنعت فرامرزی است که با وجود اهمیت جهانی، قوانین مرتبط با هوش مصنوعی در کشورهای مختلف متفاوت است. این تنوع می‌تواند به چالش‌های قابل توجهی منجر شود:
• اتحادیه اروپا: با قانون AI خود، از جمله محدودیت‌هایی برای استفاده از فناوری‌هایی مانند تشخیص چهره، به حفاظت از حریم خصوصی تأکید می‌کند.
• کشورهای در حال توسعه: این کشورها ممکن است زیرساخت حقوقی کافی برای نظارت بر استفاده از هوش مصنوعی نداشته باشند، که می‌تواند به سوءاستفاده یا نقض حقوق کاربران منجر شود.
راهکار: ایجاد چارچوب‌های هماهنگ بین‌المللی با مشارکت نهادهایی مانند سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) می‌تواند به حل این چالش‌ها کمک کند و اصول مشترکی برای استفاده از AI در صنعت گردشگری تدوین کند.
________________________________________
۴. هوش مصنوعی و گردشگری پایدار
حکمرانی هوش مصنوعی می‌تواند به دستیابی به اهداف گردشگری پایدار کمک کند:
• بهینه‌سازی مسیرها: استفاده از AI برای برنامه‌ریزی مسیرهای سفر کاهش انتشار کربن و تأثیرات زیست محیطی را تسهیل می‌کند.
• مدیریت هوشمند جمعیت: این فناوری می‌تواند در جاذبه‌های شلوغ به مدیریت بهتر جمعیت کمک کند و از تخریب محیط‌ زیست جلوگیری کند.
• ترویج مقاصد کمتر شناخته‌شده: با استفاده از هوش مصنوعی، می‌توان مقاصد محلی و کمتر شناخته‌شده را ترویج داد و درآمد گردشگری را به نحوی عادلانه‌تر بین مناطق مختلف توزیع کرد.
________________________________________
۵. گام‌های عملی برای کسب‌وکارهای گردشگری
برای استفاده مؤثر و مسئول از هوش مصنوعی در صنعت گردشگری، کسب‌وکارها می‌توانند گام‌های زیر را بردارند:
• تدوین خط مشی اخلاقی AI: بر اساس ارزش‌های برند خود، راهنمایی‌هایی برای استفاده از هوش مصنوعی تدوین کنند که اخلاقیات و اعتماد را تقویت کند.
• آموزش کارکنان و مشتریان: به کارکنان و مسافران اطلاعات کافی درباره مزایا و محدودیت‌های AI ارائه دهند تا از استفاده مسئول از این فناوری حمایت کنند.
• همکاری با نهادهای تنظیم‌گر: با نهادهای حقوقی و بین‌المللی همکاری کنند تا استانداردهای فعلی را رعایت کرده و در تدوین قوانین جدید شرکت کنند.
• استفاده از AI متن‌باز (Open Source): این نوع هوش مصنوعی شفافیت را افزایش می‌دهد و امکان ارزیابی و اصلاح الگوریتم‌ها را به کاربران می‌دهد.
________________________________________
سخن آخر: آینده گردشگری با حکمرانی هوشمند
دکتر سعید جوی زاده در پایان گفت: حکمرانی هوش مصنوعی در گردشگری تنها یک الزام قانونی نیست؛ بلکه یک فرصت است برای جلب اعتماد مسافران، بهبود تجربه کاربری و تضمین گردشگری پایدار. کسب‌وکارهایی که امروزه به اصول اخلاقی و شفافیت در استفاده از AI پایبندند، در آینده به عنوان پیشگامان صنعت شناخته خواهند شد. این حکمرانی نیازمند همکاری بین دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و کسب‌وکارهای خصوصی است تا تعادلی بین نوآوری فناوری و حفظ حقوق و ارزش‌های انسانی برقرار کنند.
با این روش، هوش مصنوعی از یک ابزار سودمند به یک راه‌حل جامع برای گسترش گردشگری پایدار و عادلانه تبدیل می‌شود. آینده گردشگری، وابسته به این است که چگونه از هوش مصنوعی به صورت مسئول استفاده کنیم تا نه تنها ارزش اقتصادی، بلکه ارزش اجتماعی و محیط‌زیستی نیز تضمین شود.

مرجان محمدتقی/ اقتصاد و فناوری